Συζήτηση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα με τον δημοσιογράφο Νίκο Φιλιππίδη στο πλαίσιο του 5ου OT Forum
05/05/2025 - Άρθρα & Συνεντεύξεις
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Είμαστε στο κεντρικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος, στο κέντρο της Αθήνας, φιλοξενούμενοι του Έλληνα κεντρικού τραπεζίτη, του κυρίου Γιάννη Στουρνάρα. Νομίζω έχει πολύ ενδιαφέρον, τα όσα θα συζητήσουμε ευθύς αμέσως.
Γεια σας κύριε Διοικητά. Ευχαριστούμε θερμά για τη φιλοξενία.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Χαρά και τιμή μου.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Έχω πάρα πολλά να σας ρωτήσω γιατί συμβαίνουν και πάρα πολλά πράγματα η αλήθεια είναι. Και το ερώτημα είναι σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας που υπάρχει, ποια είναι η κατάλληλη πολιτική; Τι μπορεί να κάνει μία χώρα για παράδειγμα στην οικονομική της πολιτική;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Πρέπει να είναι πολύ προσεκτική καταρχήν, διότι πράγματι έχουμε μπει σε μία περίοδο πολύ μεγάλης αβεβαιότητας στην παγκόσμια οικονομία, που βεβαίως έχει προέλθει από την επιβολή δασμών ή καλύτερα από την επιθυμία επιβολής δασμών γιατί δεν ξέρουμε ακόμα πού θα κάτσει σκόνη. Μετά την 1η επιβολή δασμών οι αγορές αντέδρασαν.
Νομίζω ότι ο πρόεδρος Τραμπ θα κάνει πίσω κατά την άποψή μου. Ήδη έχει κάνει. Αλλά παραμένει όμως ένα πράγμα, η αβεβαιότητα, η οποία τιμολογείται πια. Τιμολογείται στα αμερικανικά ομόλογα, στους δείκτες αβεβαιότητας και αυτό που λέμε volatility, στο VIX. Στους δείκτες αυτούς που μετράνε τη μεταβλητότητα στην παγκόσμια οικονομία και στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Μπορούμε να ξαναγυρίσουμε στην προτέρα κατάσταση;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Φοβάμαι πως όχι. Ή μάλλον να διορθώσω. Μπορούμε να γυρίσουμε, υπό μία προϋπόθεση ότι o πρόεδρος Τραμπ θα τα πάρει όλα πίσω. Διότι ανατρέπει μία πολιτική που οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν προωθήσει παγκόσμια, ελεύθερου εμπορίου και που πάντα ο πρωταθλητής, ο πιο δυνατός, αυτός που είναι τεχνολογικά πιο προηγμένος, θέλει ελεύθερες αγορές για να πουλήσει τα προϊόντα του. Ο αδύναμος θέλει δασμούς. Παλιότερα, όταν ο Μπίσμαρκ ήθελε η Γερμανία να φτάσει τη Βρετανική Αυτοκρατορία και έβαλε δασμούς για να προστατεύσει τη νηπιακή γερμανική βιομηχανία, το ονόμασε Infant Industry Tariffs, δηλαδή δασμούς για τη νηπιακή βιομηχανία. Καταλαβαίνετε τώρα δεν μπορεί να έρθει ο δυνατότερος και να βάλει δασμούς. Είναι μία αντίφαση σημαντική. Άρα λοιπόν, θα έλεγα ότι υπάρχει μια περίπτωση να γυρίσουμε εκεί που είμαστε και ίσως καλύτερα, αν τα πάρει όλα πίσω. Εάν ζητήσει zero for zero, δηλαδή μηδενικούς δασμούς από όλους και επίσης αν προκαλέσει ή βοηθήσει σε ειρήνευση στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή. Αυτό θα είναι το πολύ ευνοϊκό σενάριο. Δεν δίνω βέβαια πολύ μεγάλη πιθανότητα να συμβεί, αλλά για μένα αυτό θα ήταν μια μεγάλη νίκη αν το σκεφτεί ο πρόεδρος Τραμπ ορθολογικά. Για μένα αυτό είναι το πλέον ευνοϊκό σενάριο, τόσο για τον ίδιο, όσο και για την παγκόσμια οικονομία. Διότι σήμερα το μεγάλο κόστος το εισπράττει πρώτα απ’ όλα η Αμερική. Η Αμερική δηλαδή, ακόμα και με τους δασμούς που έχει βάλει μέχρι τώρα και δεν λέω τι θα γίνει μετά από την περίοδο των τριών μηνών, μέχρι τώρα αυτό που έχουμε καταλήξει οι πιο πολλοί οικονομολόγοι και οι κεντρικές τράπεζες είναι ότι στην Αμερική θα υπάρξει στασιμοπληθωρισμός, δηλαδή και αύξηση τιμών αλλά και μείωση της παραγωγής ή μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης. Στη δε Ευρώπη, θα έχουμε μείωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Μάλιστα. Άρα αυτή η επίπτωση θα έρθει δευτερογενώς και σε εμάς; Θα έρθει και στην Ελλάδα;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Για την Ελλάδα, ως μη έχουσα μεγάλο άνοιγμα σε εξαγωγές προς την Αμερική, οι άμεσες επιπτώσεις είναι πολύ μικρές, αλλά βεβαίως θα επηρεαστεί εμμέσως στον βαθμό που θα επηρεαστεί και η υπόλοιπη Ευρωζώνη. Εμείς δεν έχουμε αναθεωρήσει το 2,3% γιατί περιμένουμε να δούμε πού θα καθίσει η σκόνη και είμαστε αισιόδοξοι. Εμείς πάντα βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο, παρά μισοάδειο. Ότι τελικά θα πάμε σε μια ισορροπία χαμηλών δασμών και όχι υψηλών δασμών.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Να σας ρωτήσω κάτι; Επειδή προσπαθούμε να το καταλάβουμε και θέλω και τη βοήθειά σας και ως κεντρικού τραπεζίτη, αλλά και ως καθηγητή οικονομικού πανεπιστημίου; Έχουν κάποια λογική αυτά που γίνονται;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Για μένα δεν έχουν. Διότι ξέρουμε και από την οικονομική βιβλιογραφία, αλλά κυρίως από την εμπειρία διεθνούς εμπορίου διακοσίων ετών, ότι οι δασμοί δεν είναι ποτέ αυτό που λέμε «πρώτη επιλογή». Τι σημαίνει αυτό; Ότι ό,τι θέλεις να κάνεις με τους δασμούς μπορεί να το κάνεις φθηνότερα, πολύ πιο αποτελεσματικά και με πολύ μικρότερες επιπτώσεις, με εσωτερικά μέσα πολιτικής, δηλαδή με φόρους και επιδοτήσεις ή με εσωτερικές επενδύσεις. Γιατί να το κάνεις με δασμούς; Γιατί να ανακατευτείς με το διεθνές εμπόριο; Ξέρουμε μέχρι τώρα ότι η ευημερία έχει προέλθει από το διεθνές εμπόριο. Υπάρχει μια παρεξήγηση εδώ. Λένε ότι η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει, για παράδειγμα, απώλειες θέσεων εργασίας στην Αμερική ή ανισότητα πλούτου. ΛΑΘΟΣ. Η παγκοσμιοποίηση, επειδή ακολουθεί τον «νόμο του συγκριτικού πλεονεκτήματος», έχει προσφέρει, προσέφερε μάλλον, γιατί τώρα δυστυχώς ανατρέπεται αυτό, προσέφερε μεγαλύτερες ευκαιρίες για αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης και μείωση των τιμών παγκοσμίως. Κανείς δεν λέει ότι η αγορά από μόνη της θα οδηγήσει και σε ίση κατανομή μεταξύ των προσώπων και μεταξύ των χωρών. Θα πρέπει οι κυβερνήσεις να παρέμβουν. Κανείς δεν λέει ότι δεν θα έπρεπε η Αμερική να παρέμβει και να φορολογήσει τον πολύ μεγάλο πλούτο που δημιουργήθηκε από την παγκοσμιοποίηση. Οι μεγάλοι κερδισμένοι από την παγκοσμιοποίηση ήταν κυρίως οι αμερικανικές πολυεθνικές εταιρείες και οι μέτοχοί τους. Άρα λοιπόν έπρεπε οι κυβερνήσεις να παρέμβουν με αυτό που λέμε με εσωτερικά μέσα πολιτικής, με φόρους και επιδοτήσεις. Να φορολογήσουν εκεί που δημιουργείται πολύ μεγάλος πλούτος και να επιδοτήσουν εκεί που δημιουργείται φτώχεια ή δημιουργείται ανεργία. Να εξουδετερώσουν έτσι τα δυσάρεστα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης, κρατώντας παράλληλα όμως τον μεγάλο πλούτο που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή ο «νόμος του συγκριτικού πλεονεκτήματος» που τον γνωρίζουμε ήδη από τον Ντέιβιντ Ρικάρντο, από τον 19ο αιώνα. Άγγλος χρηματιστής, βουλευτής, ακαδημαϊκός, κλασικός οικονομολόγος. Μίλησε πρώτος για τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος και είπε «Κάνετε λάθος. Ας είναι κάποιος απόλυτα πιο αποτελεσματικός». Γιατί λένε «Μα η Κίνα είναι πιο αποτελεσματική από όλους μας σε όλα». Ναι, αλλά. Το συγκριτικό πλεονέκτημα λέει ότι ο καθένας μας θα εξειδικευτεί εκεί που συγκριτικά είναι καλύτερος. Η Κίνα ας είναι σε απόλυτο βαθμό πιο αποτελεσματική από όλους μας. Όποιος δεν έχει καταλάβει τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος κάνει τα λάθη και επιβάλλει δασμούς.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Μία από τις επιπτώσεις είναι ο πληθωρισμός. Όπως αντιλαμβανόμαστε θα επηρεαστεί. Κάποιοι λένε προς τα κάτω, κάποιοι λένε προς τα πάνω. Και αυτό έχει σχέση φυσικά και με τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες. Εσείς τι πιστεύετε;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Στην Αμερική θα επηρεαστεί προς τα πάνω προσωρινά, εκτός και αν υπάρχουν μετά δευτερογενείς επιπτώσεις και τον συνεχίσουν, αλλά προσωρινά, διότι στο τέλος θα επικρατήσει στασιμότητα στην παραγωγή, που θα τραβήξει τον πληθωρισμό προς τα κάτω. Για αυτό και οι αγορές προβλέπουν ακόμα και στην Αμερική μείωση των επιτοκίων. Στην Ευρώπη καθαρά μείωση. Στην Ευρώπη δεν έχουμε καμία αμφιβολία, γιατί στην Ευρώπη δεν σκοπεύουμε, τουλάχιστον απ’ ό,τι γνωρίζω, να απαντήσουμε με πυρ ομαδόν, με αντίμετρα σε όλη την αγορά. Όχι η Ευρώπη αν αντιδράσει, αν τελικά ο πρόεδρος Τραμπ επιμείνει στο να βάλει δασμούς στην Ευρώπη, τότε και η Ευρώπη θα αντιδράσει, αλλά επιλεκτικά όμως, δεν θα δημιουργήσει πληθωρισμό.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχετε κάνει επτά μειώσεις, αν δεν κάνω λάθος στα επιτόκια.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Έχουμε κάνει επτά μειώσεις μέχρι τώρα. Ναι.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Θα συνεχιστεί;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Έχουμε φτάσει στο 2.25%. Απ’ ό, τι φαίνεται θα συνεχίσουμε, αλλά όλα εξαρτώνται βέβαια. Έχουμε πει ότι η προσέγγιση μας θα είναι σε κάθε συνάντηση, να βλέπουμε τα στοιχεία και να αποφασίζουμε. Αυτό διότι ακριβώς επειδή υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη αβεβαιότητα και όταν υπάρχει πολύ μεγάλη αβεβαιότητα, δεν προχωράς με μεγάλα βήματα, ούτε δίνεις και μεγάλες υποσχέσεις, γιατί μπορεί να πέσεις έξω.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Ναι, η αλήθεια είναι επειδή είμαστε σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας που ξαφνικά εμφανίζονται, ανοίγουν όλοι τα χαρτιά τους. Σιγά σιγά εμφανίζονται τα προβλήματα των χωρών. Για την Ελλάδα αυτή τη στιγμή ποια θα έπρεπε να είναι η ενδεδειγμένη πολιτική; Για παράδειγμα, επιχειρεί να αυξήσει τις δαπάνες σε ένα βαθμό. Βλέπουμε δηλαδή αύξηση των κρατικών δαπανών, αλλά από την άλλη πλευρά βλέπουμε μια προσπάθεια μείωσης του δημοσίου χρέους. Σε αυτή τη φάση ποια είναι η συνταγή;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Για την Ελλάδα, ως μία χώρα που ξαναμπαίνει σε κανονικότητα μετά από μια πολύ μεγάλη κρίση που πέρασε, μια χώρα που ναι μεν μειώνει δραστικά το δημόσιο χρέος της, το οποίο όμως ακόμα παραμένει το υψηλότερο στην Ευρωζώνη, η συνταγή είναι απλή. Κυρίως θα πρέπει να συνεχίσουμε την πολιτική της δημοσιονομικής ευθύνης, της δημοσιονομικής σταθερότητας, δηλαδή να ακολουθήσουμε τον νέο ευρωπαϊκό κανόνα που απαιτεί ένα πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 2%, κυκλικά διορθωμένο. Αλλά παράλληλα υπάρχει τώρα και ένας κανόνας δαπανών. Δηλαδή ακόμα και εάν το δημοσιονομικό πλεόνασμα σου δίνει το περιθώριο να κάνεις δαπάνες, αυτό σταματάει στην οροφή των δημοσίων δαπανών. Άρα λοιπόν, πρέπει να ακολουθήσουμε αυτή την πολιτική. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση εξήγγειλε ένα πολύ μεγάλο πλεόνασμα, πρωτογενές. Πολύ σωστά ένα μέρος του αποφάσισε να το μοιράσει στους πλέον ευάλωτους, σε δημόσιες επενδύσεις. Επικροτούμε αυτό το πράγμα. Η κάθε κυβέρνηση έχει δικαίωμα τον δημοσιονομικό χώρο που παράγει να τον δαπανήσει όπως θέλει. Αλλά όμως ένα μεγάλο μέρος θα πρέπει να πάει και στη μείωση χρέους, όπως πάει τώρα δηλαδή. Αυτή η συνταγή είναι το νούμερο ένα.
Δεύτερον, μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να χτυπήσουμε το κακό στη ρίζα. Δηλαδή η γραφειοκρατία στο δημόσιο υπάρχει και είναι εμπόδιο για την προσέλκυση επενδύσεων. Η Δικαιοσύνη ακόμη καθυστερεί, αν και υπάρχουν σημαντικά βήματα ψηφιοποίησης. Η ψηφιοποίηση θα μας δώσει μία λύση. Έχει προκύψει ως πρόβλημα η στενότητα στην αγορά εργασίας, διότι τώρα πια έχουμε υπερβάλλουσα ζήτηση στην αγορά εργασίας. Η αγορά εργασίας έχει μία ανισορροπία στις δεξιότητες που απαιτούνται. Υπάρχουν δηλαδή επαγγέλματα τα οποία… Πάρτε για παράδειγμα την Τράπεζα της Ελλάδος, ο προηγούμενος μας μάγειρας πήρε σύνταξη και ψάχναμε μήνες για να βρούμε καινούργιο. Βρίσκαμε έναν και έφευγε αμέσως. Πήγαινε κάπου καλύτερα. Βλέπετε δηλαδή ότι υπάρχει στενότητα σε ορισμένα επαγγέλματα στην αγορά.
Είναι αυτά τα προβλήματα τα οποία πρέπει να λύσουμε και κυρίως αυτό που επιμένω πάντα είναι το τρίγωνο της γνώσης. Δηλαδή η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει στην καινοτομία. Ενώ έχουμε θαυμάσιους επιστήμονες, πρέπει τις ιδέες να τις μεταφράσουμε σε καινοτομία. Με τη σωστή επιχειρηματικότητα, με τη διασύνδεση πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων με τον ιδιωτικό τομέα, να μην το φοβηθούμε. Να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Νότιας Κορέας και του Ισραήλ, που είναι μικρές χώρες και δεν μιλάω τώρα για Αμερική, για τρίτες χώρες, μιλάω για χώρες που είναι σαν την Ελλάδα περίπου και ξεκίνησαν από χαμηλά και έχουν κάνει θαύματα στη βιομηχανία.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Σωστά. Είναι καιρός να λύσουμε και τέτοιου είδους προβλήματα; Μας είπατε διαρθρωτικά προβλήματα. Το θέμα της παραγωγής είναι διαρθρωτικό, της φοροδιαφυγής, είναι ένα άλλο, των επενδύσεων ενδεχομένως…
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Σήμερα το μεγάλο ζητούμενο στην παραγωγή είναι πώς να αυξήσουμε αυτό που ονομάζουμε την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών. Λέμε ότι η Ελλάδα έχει πολύ μεγάλη κατανάλωση. Έχει πολύ μεγάλη κατανάλωση, αλλά η λύση δεν είναι να μειώσεις την κατανάλωση, είναι να αυξήσεις την παραγωγή. Δηλαδή να μειώσεις το ποσοστό κατανάλωσης. Όχι μειώνοντας απλώς την κατανάλωση, αλλά αυξάνοντας την παραγωγή. Αυτό θέλουμε να κάνουμε. Να αυξήσουμε την παραγωγή. Θέλουμε δηλαδή να άρουμε τα εμπόδια στο να εγκατασταθούν νέες επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Νέοι παραγωγοί. Να δούμε δηλαδή ποια είναι τα εμπόδια στην είσοδο που κρατούν χαμηλά την παραγωγή, υψηλές τις τιμές σε ορισμένους κλάδους. Αυτό είναι ένα σοβαρό διαρθρωτικό ζήτημα που πρέπει παράλληλα να το ακολουθήσουμε. Άρα λοιπόν, είπαμε: Πρώτον, δημοσιονομική σταθερότητα, δεύτερον, μεταρρυθμίσεις, τρίτον, χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Να μην πειράξουμε προς Θεού, την κουλτούρα πληρωμών. Μην ξαναέρθουμε σε καταστάσεις που ζήσαμε παλιά.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Συνήθως στις κρίσεις σκάει ένα πρόβλημα και στον χρηματοπιστωτικό τομέα.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Βεβαίως. Αυτό συμβαίνει. Πρέπει να διαφυλάξουμε τις τράπεζες ως κόρη οφθαλμού. Εμείς ως Τράπεζα της Ελλάδος, παράλληλα με την εξυγίανση των τραπεζών, όπως ξέρετε, βάλαμε και ως στόχο τη βελτίωση του ανταγωνισμού και φαίνεται να το πετυχαίνουμε σιγά - σιγά. Έχουμε φτιάξει ένα οικοσύστημα μικρότερων, υγιών τραπεζών πια, τον οποίο ονομάζουμε «πέμπτο πόλο».
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Θα ήθελα λίγο να μας εξηγήσετε, γιατί ενδεχομένως πολλοί να μην το έχουν καταλάβει, βλέπουμε επενδυτές να μπαίνουν σε μικρές συνεταιριστικές τράπεζες. Γνωστοί και εύποροι άνθρωποι επενδύουν σε κάτι που παλιά δεν θα το σκεφτόταν κανείς. Γιατί το κάνουν;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Έτσι ακριβώς. Πρώτον, διότι η μεγάλη εικόνα είναι θετική. Δηλαδή βλέπουμε μια Ελλάδα η οποία πια έχει επιστρέψει στην κανονικότητα. Δεύτερον, βλέπουν ευκαιρίες, ότι οι τέσσερις συστημικές τράπεζες δεν είναι αρκετές για να καλύψουν τις ανάγκες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην επαρχία. Άρα λοιπόν, συνεταιριστικές τράπεζες, υγιείς που ξέρουν την τοπική αγορά, έχουν ρόλο να παίξουν και όχι μόνο συνεταιριστικές, αλλά και η Attica μαζί με την Παγκρήτια, η Optima, η ΑΒΒ… Έχουμε πλέον ένα οικοσύστημα μικρότερων υγιών τραπεζών.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Δηλαδή βλέπετε θετικά την πανελλαδική εξάπλωση κάποιων συνεταιριστικών τραπεζών που έχουν αιτηθεί για παράδειγμα πανελλαδικές άδειες;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Ναι, ναι, το βλέπουμε διότι έτσι θα βελτιωθεί ανταγωνισμός. Θέλουμε να βελτιωθεί, ο ανταγωνισμός, δηλαδή να εξυπηρετηθεί καλύτερα ο κόσμος. Να μειωθούν τα spreads μεταξύ επιτοκίων καταθέσεων και χορηγήσεων. Βεβαίως, δεν είναι μόνο η δομή της αγοράς. Υπάρχουν και άλλα προβλήματα. Ακόμα έχουμε κόκκινα δάνεια υψηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά υπάρχει όμως μεγάλη πρόοδος σαφώς.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Επειδή συζητάμε πώς μπορούμε την κρίση να την κάνουμε ευκαιρία. Οι, τέσσερις μεγάλες συστημικές τράπεζες έχουν φαίνεται πολύ ισχυρή κεφαλαιακή βάση και μάλλον αρχίζουν πάλι τα σύνορα, τα ελληνικά να τις περιορίζουν και να αναζητούν πηγές κερδοφορίας και στο εξωτερικό. Βλέπετε να ξαναβγαίνουν στο εξωτερικό οι ελληνικές τράπεζες;
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Πιστεύω πως ναι. Και να έρθουν ξένες τράπεζες στην Ελλάδα, όπως ήρθε η Unicredit στην Alpha Bank, ενδεχομένως να έρθουν και άλλοι. Έχουν έρθει μεγάλοι μέτοχοι στην Ελλάδα. Με την πώληση των μετοχών του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας είδαμε πολύ σοβαρούς επενδυτές να μπαίνουν στις ελληνικές τράπεζες, αλλά βλέπουμε και ελληνικές τράπεζες πια να κοιτάνε προς το εξωτερικό. Στην Κύπρο στην αρχή, αλλά και όχι μόνο.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Βλέπετε να επιστρέφουμε, γιατί καταλαβαίνω ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες αναζητούν υποστήριξη από ελληνικές τράπεζες, έχουν αρχίσει και επιστρέφουν πάλι στον φυσικό μας χώρο, τον βαλκανικό, τον ευρύτερο βαλκανικό.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Εκεί που υπήρχαν παλιά τα ελληνικά ως Lingua Franca.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Ακριβώς. Και αναζητούν τέτοιου είδους σχέσεις.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Βέβαια το μάθημα είναι ότι δεν πρέπει ποτέ μα ποτέ να επιτρέψουμε να ξαναγυρίσουμε σε καταστάσεις κρίσης όπως αυτές, όπως αυτές που βιώσαμε, διότι δεν θα έχουμε πια μέλλον αν ξαναγίνει αυτό. Θέλω να πιστεύω ότι για όλους μπήκε αυτό στο DNA μας και δεν θα το επιτρέψουμε ποτέ. Άρα θέλω να το επαναλάβω: Δημοσιονομική υπευθυνότητα, νούμερο ένα. Μεταρρυθμίσεις, νούμερο 2. Χρηματοπιστωτική σταθερότητα, νούμερο 3.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Εκμεταλλευόμαστε επαρκώς αυτή την καλή περίοδο; Γιατί φαίνεται ότι μπορεί όλοι λίγο να δυσκολεύονται, να φαίνεται ότι έρχονται σύννεφα κρίσης, αλλά το ερώτημα είναι για εμάς που έχουμε βγει από το σκοτάδι, κακά τα ψέματα…
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Την εκμεταλλευόμαστε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Θέλω να ελπίζω ότι θα την εκμεταλλευτούμε και στο μέλλον όμως. Δεν θα σταματήσει αυτή η θετική ροή καλών ειδήσεων. Βλέπετε, η κυρία Γκεοργκίεβα, η Διευθύνουσα Σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, είπε τα καλύτερα λόγια. Είπε μακάρι και άλλες χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση να συμπεριφέρονται όπως η Ελλάδα. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Βλέπετε ότι μας αναβαθμίζουν πλέον. Όλοι οι Οίκοι και μάλιστα οι περισσότεροι μας έχουν δώσει και μια βαθμίδα πάνω από την επενδυτική. Και αυτό θα συνεχιστεί. Βέβαια δεν λέω ότι τα προβλήματα έχουν σταματήσει. Θα έλεγα ότι συμποσούνται σε ένα αρκετά μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Όλα τα διαρθρωτικά προβλήματα που ανέφερα πριν, κατατείνουν στο να έχουμε ένα έλλειμμα σημαντικό στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Βέβαια, ένα μέρος του οφείλεται στο γεγονός ότι αναπτυσσόμαστε γρηγορότερα από τους εταίρους μας, ειδικά στην Ευρώπη.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Δηλαδή εισάγουμε για να υποστηρίξουμε…
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Ακριβώς, για να επιτύχουμε κυρίως επενδύσεις, τις επενδύσεις. Εισάγουμε όμως και τρόφιμα. Αυτό θα έλεγα ότι δεν εξηγείται από τη «θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος».
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Κάθε χρόνο φεύγουν πόσα; 34-35 δισ. φεύγουν από την Ελλάδα στο εξωτερικό. Είναι κάτι που το χάνουμε, λόγω του ελλείμματος και αυτό ενδεχομένως θα πρέπει να γίνει και εθνικός στόχος μαζί με το χρέος.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Έτσι ακριβώς θα πρέπει σιγά σιγά να μειώσουμε. Δεν λέω να το πάμε στο μηδέν, γιατί όσο αναπτυσσόμαστε γρηγορότερα από τους άλλους, είναι λογικό να έχεις ένα έλλειμμα στο ισοζύγιο, όχι όμως 6% του ΑΕΠ. Ας πάμε στο 3%, το οποίο θα χρηματοδοτείται άμεσα από αυτόνομη εισροή κεφαλαίων, όπως λέγαμε παλιά.
Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ: Σας ευχαριστώ θερμά κ. Διοικητά.
Γ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ: Εγώ σας ευχαριστώ πολύ.