Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι η μόνη αρμόδια να εγκρίνει την έκδοση τραπεζογραμματίων ευρώ από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ). Ωστόσο, η ευθύνη της παραγωγής, έκδοσης και απόσυρσης από την κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων ευρώ ανήκει από κοινού στις ΕθνΚΤ των χωρών-μελών της ζώνης του ευρώ.
Τα κέρματα ευρώ εκδίδονται από τις ΕθνΚΤ των χωρών-μελών της ευρωζώνης για λογαριασμό του Δημοσίου της αντίστοιχης χώρας. Αρμόδια για το συντονισμό των εκδόσεων είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όχι η ΕΚΤ.
Υπηρεσίες διαχείρισης χρηματικού
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών έχει την υποχρέωση να προάγει την ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών γενικώς.
Η εισαγωγή των τραπεζογραμματίων και κερμάτων ευρώ έφερε τις ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ αντιμέτωπες με τις διαφορετικές πρακτικές που ακολουθούνταν στην οργάνωση της διακίνησης χρηματικού και στις ταμειακές συναλλαγές, λόγω εθνικών ιδιαιτεροτήτων (π.χ. διάρθρωση των συστημάτων των ΕθνΚΤ και των συστημάτων των εμπορικών τραπεζών, νομικό καθεστώς, συναλλακτική συμπεριφορά, γεωγραφικά χαρακτηριστικά).
Το Φεβρουάριο του 2007 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ όρισε χρονοδιάγραμμα για την επίτευξη μεγαλύτερης σύγκλισης όσον αφορά τις υπηρεσίες διαχείρισης χρηματικού των ΕθνΚΤ, προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως τα οφέλη του ενιαίου νομίσματος και να διασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού.
Παρόλο που είναι απαραίτητο να υπάρχει εναρμόνιση των προσφερόμενων υπηρεσιών, το Ευρωσύστημα, λόγω των ιδιαίτερων οικονομικών και γεωγραφικών χαρακτηριστικών κάθε χώρας, δεν προσβλέπει σε ένα ενιαίο μοντέλο για τον εφοδιασμό με μετρητά στη ζώνη του ευρώ.
Στο πλαίσιο του χρονοδιαγράμματος, οι ΕθνΚΤ παρέχουν, κατόπιν αιτήματος, υπηρεσίες διαχείρισης χρηματικού σε πιστωτικά ιδρύματα της ζώνης του ευρώ που λειτουργούν εκτός της επικράτειάς τους.
Για την ομαλή λειτουργία του κύκλου των μετρητών σε ευρώ, την παροχή ενδεδειγμένων υπηρεσιών διαχείρισης χρηματικού από το Ευρωσύστημα και την επίτευξη του Ενιαίου Χώρου Πληρωμών (SEPA), το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ υιοθέτησε τα παρακάτω μέτρα:
- κοινή τιμολογιακή πολιτική για τις ταμειακές συναλλαγές της επαγγελματικής πελατείας των ΕθνΚΤ,
- προσδιορισμό των υπηρεσιών που παρέχονται δωρεάν από τις ΕθνΚΤ, καθώς και των υπηρεσιών έναντι προμήθειας οι οποίες μπορούν να προσφέρονται με απόφαση των ΕθνΚΤ,
- κοινή πολιτική για την ανακύκλωση των τραπεζογραμματίων από τα πιστωτικά ιδρύματα και τους λοιπούς φορείς που κατ' επάγγελμα χειρίζονται μετρητά.
Κοινή προσέγγιση όσον αφορά το ωράριο συναλλαγών και τους κανόνες χρεοπίστωσης των ταμειακών συναλλαγών που προσφέρουν οι ΕθνΚΤ από τις θυρίδες τους. Με σκοπό την επίτευξη μεγαλύτερης σύγκλισης, εξετάζονται περαιτέρω θέματα όπως:
- η ηλεκτρονική ανταλλαγή πληροφοριών με τα πιστωτικά ιδρύματα σχετικά με καταθέσεις και αναλήψεις μετρητών,
- τα κοινά πρότυπα συσκευασίας των τραπεζογραμματίων για τις δωρεάν παρεχόμενες υπηρεσίες διαχείρισης χρηματικού των ΕθνΚΤ.
Ο ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδος
Η Τράπεζα της Ελλάδος κατέχει πρωτεύοντα ρόλο στον κύκλο των μετρητών. Οι υπηρεσίες που παρέχονται από την Τράπεζα και το δίκτυο των υπηρεσιακών της μονάδων ακολουθούν τις εξελίξεις και τις νέες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξή του.
Ως μέλος του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών, η Τράπεζα της Ελλάδος είναι υπεύθυνη για την έκδοση και τη διαχείριση των τραπεζογραμματίων ευρώ. Βασική της μέριμνα είναι η διασφάλιση του απρόσκοπτου και αποτελεσματικού εφοδιασμού του τραπεζικού τομέα με τραπεζογραμμάτια και κέρματα ευρώ. Η ζήτηση τραπεζογραμματίων ευρώ καλύπτεται από την Τράπεζα της Ελλάδος μέσω των ετήσιων παραγγελιών για παραγωγή τραπεζογραμματίων, της διαχείρισης των αποθεμάτων και της αποτελεσματικής χρήσης των τραπεζογραμματίων ευρώ.
Παραγωγή και έκδοση τραπεζογραμματίων ευρώ
Η παραγωγή των τραπεζογραμματίων ευρώ, στο πλαίσιο του Ευρωσυστήματος, πραγματοποιείται βάσει ενός αποκεντρωμένου συστήματος, όπου κάθε ΕθνΚΤ παράγει ένα συγκεκριμένο ποσοστό από τη συνολική ποσότητα μίας ή περισσότερων ονομαστικών αξιών.
Το αποκεντρωμένο σύστημα παραγωγής επιτρέπει στο Ευρωσύστημα να επωφελείται από οικονομίες κλίμακας κατά τη διαδικασία παραγωγής των τραπεζογραμματίων και να διασφαλίζει την ομοιόμορφη ποιότητα των παραγόμενων τραπεζογραμματίων επειδή κάθε ονομαστική αξία παράγεται σε λιγότερα εκτυπωτικά ιδρύματα.
Η ευθύνη της παραγωγής των διαφόρων ονομαστικών αξιών των τραπεζογραμματίων ευρώ εκχωρείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στις ΕθνΚΤ, λαμβάνοντας υπόψη στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τόσο τις προτιμήσεις των ΕθνΚΤ όσο και τις ονομαστικές αξίες για τις οποίες ήταν υπεύθυνη κάθε ΕθνΚΤ το προηγούμενο έτος. Κάθε ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ αναλαμβάνει την ευθύνη να παράγει το ποσοστό που της αναλογεί από τη συνολική ποσότητα των τραπεζογραμματίων ευρώ για μικρό μόνο αριθμό ονομαστικών αξιών.
Η παραγωγή των τραπεζογραμματίων ευρώ γίνεται είτε από εκτυπωτικά ιδρύματα των ΕθνΚΤ είτε από πιστοποιημένους τρίτους, κατόπιν μειοδοτικού διαγωνισμού. Οι ΕθνΚΤ που διαθέτουν δικό τους ή χρησιμοποιούν κρατικό εκτυπωτικό ίδρυμα έχουν το δικαίωμα εξαίρεσης, αν το επιθυμούν, από την κοινή διαδικασία των μειοδοτικών διαγωνισμών, οπότε μπορούν να συνεχίσουν να παράγουν τα τραπεζογραμμάτια ευρώ που τους ανατίθενται στο δικό τους εκτυπωτικό ίδρυμα. Αυτό ισχύει στην περίπτωση της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία παράγει τα τραπεζογραμμάτια ευρώ που της ανατίθενται στο Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ).
Η διαδικασία των μειοδοτικών διαγωνισμών για την παραγωγή των τραπεζογραμματίων ευρώ καθιερώθηκε το Σεπτέμβριο του 2004 με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ. Σκοπός της διαδικασίας είναι η ίση μεταχείριση όλων των υποψήφιων προμηθευτών και η διαφάνεια της επιλογής τους. Οι συμβάσεις προμηθειών περιέχουν αυστηρούς όρους εμπιστευτικότητας, ποιότητας και ασφάλειας.
Το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ) έχει αναλάβει να παράγει τα κέρματα ευρώ για λογαριασμό του Ελληνικού Δημοσίου.
Διαλογή και καταμέτρηση τραπεζογραμματίων και κερμάτων ευρώ
Η Τράπεζα της Ελλάδος λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την επίτευξη υψηλής ποιότητας τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία και συμβάλλει στην αποτροπή της παραχάραξης. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία του κύκλου ζωής των μετρητών και η καλή ποιότητα των τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία, η Τράπεζα της Ελλάδος παρακολουθεί την εξέλιξη του επιπέδου ποιότητας των τραπεζογραμματίων ευρώ.
Τα τραπεζογραμμάτια ευρώ που φθείρονται κατά την κυκλοφορία τους ή παρουσιάζουν ατέλειες αποσύρονται και αντικαθίστανται από την Τράπεζα της Ελλάδος με νέα ή κατάλληλα προς κυκλοφορία τραπεζογραμμάτια.
Όλα τα τραπεζογραμμάτια και κέρματα ευρώ που επιστρέφουν στην Τράπεζα της Ελλάδος υποβάλλονται σε έλεγχο γνησιότητας και καταλληλότητας, με ειδικά πλήρως αυτοματοποιημένα μηχανήματα.
Η ανταλλαγή πρώην εθνικών τραπεζογραμματίων, με ευρώ
Στην Ελλάδα η ανταλλαγή τραπεζογραμματίων δραχμών με τα αντίστοιχα σε ευρώ γινόταν από την Τράπεζα της Ελλάδος και διήρκησε μέχρι το Μάρτιο του 2012. Για την ανταλλαγή κερμάτων η προθεσμία ήταν μέχρι το 2004. Η ανταλλαγή πρώην εθνικών τραπεζογραμματίων με ευρώ, μετά την ημερομηνία κατά την οποία έπαψαν να αποτελούν νόμιμο χρήμα, γίνεται μόνο από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες έκδοσής τους. Η ΕΚΤ δεν ανταλλάσσει τραπεζογραμμάτια ή κέρματα. Ορισμένες κεντρικές τράπεζες έχουν ορίσει προθεσμία για την ως άνω ανταλλαγή. Μπορείτε να βρείτε τη σχετική λίστα στην ιστοσελίδα της ΕΚΤ: Ανταλλαγή εθνικών τραπεζογραμματίων και κερμάτων (europa.eu)