Χαιρετισμός της Υποδιοικητού κ. Ελένης Δενδρινού-Λουρή στην ημερίδα με θέμα “Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά, εξελίξεις και προκλήσεις”
22/03/2010 - Ομιλίες
Σας καλωσορίζω στην Τράπεζα της Ελλάδος για την ημερίδα «Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά, εξελίξεις και προκλήσεις». Ιδιαίτερα θα ήθελα να καλωσορίσω στην Αθήνα και στην Τράπεζα τον κ. John Martin, Διευθυντή της Γενικής Διεύθυνσης Απασχόλησης, Εργασίας και Κοινωνικών Θεμάτων του ΟΟΣΑ, και να τον ευχαριστήσω για την παρουσία του. Η εμπειρία του ΟΟΣΑ στα θέματα πολιτικών απασχόλησης είναι πολύτιμη και περιμένω με ενδιαφέρον να ακούσω την ομιλία του κ. Martin για τους τρόπους με τους οποίους ο ΟΟΣΑ προτείνει να αντιμετωπιστεί η κρίση στην αγορά εργασίας.
Οι μεταβολές στην οικονομική δραστηριότητα μεταδίδονται συνήθως με χρονική υστέρηση στην αγορά εργασίας και η υστέρηση είναι εμφανής όχι μόνο στην καθοδική φάση του κύκλου αλλά και στην ανοδική. Δυόμισι περίπου χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης (τον Αύγουστο του 2007) και ενάμιση περίπου χρόνο μετά την όξυνσή της (από το Σεπτέμβριο του 2008) οι επιπτώσεις φαίνονται καθαρά στην αγορά εργασίας της ζώνης του ευρώ. Το ποσοστό ανεργίας στη ζώνη του ευρώ από σχεδόν 7% στις αρχές του 2008 διαμορφώθηκε περίπου στο 10% το 2009 – και σε ορισμένες χώρες ήταν αρκετά υψηλότερο. Οι εξελίξεις αυτές αντιστρέφουν όλη την πρόοδο που είχε καταγραφεί στη μείωση του ποσοστού ανεργίας στο διάστημα από το 2000 και μετά. Σύμφωνα με πρόσφατες ενδείξεις, διαφαίνεται ότι η άνοδος της ανεργίας στη ζώνη του ευρώ θα συνεχιστεί τους επόμενους μήνες, αλλά με λιγότερο έντονο ρυθμό από ό,τι στις αρχές του 2009. Εντούτοις, τόσο ο ΟΟΣΑ όσο και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανησυχούν για το ενδεχόμενο η διάρκεια της ανεργίας για σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού να μετατραπεί από βραχεία σε μακρά. Η αντίδραση της οικονομικής πολιτικής πρέπει να είναι άμεση, προκειμένου η χρηματοπιστωτική κρίση να μη μετατραπεί σε χρόνια κρίση στην αγορά εργασίας.
Στην Ελλάδα μετά από 10 χρόνια κατά τα οποία το ποσοστό ανεργίας βρισκόταν σε καθοδική φάση παρά και τη σημαντική αύξηση του αριθμού των μεταναστών – για την οποία θα μας μιλήσει ο κ. Κανελλόπουλος - το ποσοστό ανεργίας το τελευταίο τρίμηνο του 2009 διαμορφώθηκε στο 10,3% δηλ. στο ίδιο επίπεδο με το 2005, ενώ το 2008 είχε υποχωρήσει στο 7,6%. Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών και των νέων 15-29 ετών ήταν το τελευταίο τρίμηνο του 2009 ακόμη υψηλότερο και διαμορφώθηκε στο 14% και 25,2% αντίστοιχα. Αποκλίσεις παρατηρούνται επίσης και όσον αφορά την περιφερειακή διάσταση της ανεργίας – για τις αιτίες των οποίων θα μας μιλήσει ο κ. Λώλος – με το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας να καταγράφεται στη Δυτική Μακεδονία, όπου το ποσοστό ανεργίας το 2009 ήταν κατά περίπου 3 εκατοστιαίες μονάδες υψηλότερο από το μέσο όρο για τη χώρα. Ανησυχητική είναι επίσης η διάρκεια της ανεργίας: αν και η πρόσφατη αύξηση της ανεργίας είναι εξ ορισμού ακόμη βραχυχρόνια, πάνω από το 40% των ανέργων έχουν παραμείνει άνεργοι περισσότερο από ένα χρόνο. Ακόμη και αν δεν υπάρξει περαιτέρω άνοδος της ανεργίας, αν τα άτομα που είναι άνεργα σήμερα δεν βρουν εργασία μέσα στους επόμενους μήνες, το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων θα αυξηθεί σημαντικά, με όλα τα αρνητικά επακόλουθα που αυτό συνεπάγεται.
Βραχυχρόνια, οι αγορές εργασίας επηρεάζονται από τις οικονομικές εξελίξεις, αλλά και τις επηρεάζουν. Μακροχρόνια, οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας συνδιαμορφώνουν τις προοπτικές ανάπτυξης μιας οικονομίας. Οι πολλαπλές και αμφίδρομες αυτές σχέσεις εξηγούν το ενδιαφέρον των κεντρικών τραπεζών για τις αγορές εργασίας.
Την εποχή που ακόμη πιστεύαμε στην κλασική καμπύλη Phillips, το ενδιαφέρον των κεντρικών τραπεζών προερχόταν από την πεποίθηση ότι υπάρχει σχέση υποκατάστασης μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η σχέση αυτή δεν ισχύει παρά μόνο βραχυχρόνια και ότι η διαδικασία διαμόρφωσης του πληθωρισμού είναι περίπλοκη και σε αυτή διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ο τρόπος με τον οποίο οι προσδοκίες αλληλεπιδρούν με τις εξωγενείς διαταραχές.
Η διάρθρωση και η λειτουργία της αγοράς εργασίας διαμορφώνουν, μαζί με άλλους βέβαια παράγοντες, τον τρόπο, την έκταση και τη χρονική διάρκεια με την οποία οι εξωγενείς διαταραχές επηρεάζουν την οικονομική δραστηριότητα. Οι κεντρικές τράπεζες παρακολουθούν μια σειρά δεικτών που αφορούν την αγορά εργασίας – το ποσοστό ανεργίας, τον αριθμό των κενών θέσεων εργασίας, τις προθέσεις των επιχειρήσεων ως προς τις προσλήψεις, τις μέσες και κλαδικές μισθολογικές εξελίξεις και την παραγωγικότητα. Όταν όμως οι αγορές εργασίας λειτουργούν με στρεβλώσεις, τα σήματα που εκπέμπουν οι εν λόγω δείκτες είναι ενδεχομένως παραπλανητικά και μπορεί να οδηγήσουν, μεταξύ άλλων, σε λανθασμένες αποφάσεις οικονομικής πολιτικής.
Ευέλικτες αγορές εργασίας, όπου η προσφορά ανταποκρίνεται ταχύτερα στη ζήτηση, απορροφούν τις εξωγενείς διαταραχές με μικρότερο κόστος. Βεβαίως, η αγορά εργασίας δεν είναι μια συνήθης αγορά. Ο χαρακτήρας του συντελεστή «εργασία» είναι διαφορετικός. Όπως πρώτος είχε διατυπώσει ο Walter Oi, η εργασία δεν είναι ούτε μεταβλητός ούτε σταθερός συντελεστής παραγωγής, είναι ένας οιονεί σταθερός συντελεστής παραγωγής (quasi fixed factor of production). Αυτό σημαίνει ότι ο μηχανισμός αποκατάστασης της ισορροπίας στην αγορά εργασίας δεν μπορεί να είναι τόσο ταχύς όσο είναι σε ορισμένες άλλες αγορές.
Η σύνδεση μεταξύ της αγοράς εργασίας και των μακροχρόνιων προοπτικών ανάπτυξης μιας οικονομίας είναι προφανής. Στους μηχανισμούς σύνδεσης περιλαμβάνονται η συμμετοχή και η απασχόληση στην αγορά εργασίας και η παραγωγικότητα. Δυστυχώς, όσον αφορά τα μεγέθη αυτά η ελληνική αγορά εργασίας υστερεί. Το ποσοστό συμμετοχής στην αγορά εργασίας του πληθυσμού 15-64 ετών είναι 68%, όταν στη ζώνη του ευρώ είναι 71,5%, και το ποσοστό απασχόλησης είναι περίπου 62%, όταν στη ζώνη του ευρώ είναι 65%. Η υστέρηση προέρχεται κυρίως από τη χαμηλή συμμετοχή και τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης των γυναικών και των νέων στην αγορά εργασίας. Τα ποσοστά αυτά πρέπει να ενισχυθούν προκειμένου να αυξηθεί το παραγόμενο προϊόν. Η ανάγκη αυτή είναι επιτακτική δεδομένων των, προδιαγεγραμμένων εν πολλοίς, δημογραφικών εξελίξεων, σύμφωνα με τις οποίες το ποσοστό των ατόμων 15-64 ετών στο συνολικό πληθυσμό θα μειωθεί. Βλέπω από το πρόγραμμα της ημερίδας ότι τουλάχιστον τρεις μελέτες θίγουν τα θέματα της συμμετοχής των γυναικών και των νέων στην αγορά εργασίας. Ελπίζω μέσα από τη συζήτηση που θα γίνει να εντοπιστούν παράγοντες που λειτουργούν ως αντικίνητρα στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, καθώς και αιτίες που εξηγούν την περιορισμένη ζήτηση.
Η παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας στην Ελλάδα ανέρχεται σε μόλις 70% περίπου της αντίστοιχης παραγωγικότητας στη ζώνη του ευρώ. Η απόκλιση αυτή είναι επίσης θέμα και της αγοράς εργασίας. Η κατάλληλη αντιστοίχιση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης εργασίας μέσω της αξιοποίησης των διαθέσιμων δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, η ενίσχυση, μέσω της επαγγελματικής κατάρτισης -- ενδοεπιχειρησιακής και μη – των γνώσεων και της επαγγελματικής συνείδησης των εργοδοτών και των εργαζομένων αποτελούν θέματα που άπτονται των πολιτικών απασχόλησης. Η ενίσχυση της παραγωγικότητας της εργασίας αποτελεί βέβαια και αντικείμενο του εκπαιδευτικού συστήματος, της αποτελεσματικής λειτουργίας του δημόσιου τομέα, της εύρυθμης λειτουργίας των αγορών προϊόντος.
Η σχέση μεταξύ του μεγέθους των επιχειρήσεων και της παραγωγικότητας είναι λιγότερο ξεκάθαρη. Αφενός, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι ευέλικτες και μπορούν να επιτύχουν υψηλότερη παραγωγικότητα. Αφετέρου, κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι οι οικονομίες κλίμακας είναι τέτοιες ώστε οι μεγάλες επιχειρήσεις να μπορούν να επιτύχουν υψηλότερη παραγωγικότητα. Η ομάδα των ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Πατρών θα υποστηρίξει αργότερα σήμερα, μέσω του κ. Γιαννακόπουλου, ότι τα στοιχεία για την Ελλάδα δείχνουν θετική σχέση μεταξύ μισθών και μεγέθους των επιχειρήσεων και κατά συνέπεια μεταξύ της παραγωγικότητας και του μεγέθους των επιχειρήσεων.
Βέβαια, όπως ανέφερα και νωρίτερα, η αγορά εργασίας δεν θα πρέπει να εξετάζεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι παράμετροι της αγοράς προϊόντων και υπηρεσιών στις οποίες απευθύνεται. Οι συνέργειες και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των αγορών εργασίας και προϊόντων έχουν τεκμηριωθεί τόσο θεωρητικά, από τους Blanchard και Giavazzi, όσο και σε διάφορες εφαρμοσμένες οικονομικές μελέτες για χώρες του ΟΟΣΑ. Σε μια οικονομία όπου η επιχειρηματικότητα περιορίζεται – λόγω ρυθμιστικών, γραφειοκρατικών και άλλων παρεμβάσεων – δεν ιδρύονται επιχειρήσεις και επομένως δεν δημιουργούνται θέσεις εργασίας.
Επομένως, μια από τις σημαντικές τρέχουσες προκλήσεις είναι η διαμόρφωση εκείνου του επιχειρηματικού περιβάλλοντος το οποίο θα επιτρέψει την ίδρυση νέων επιχειρήσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Βραχυπρόθεσμα και προκειμένου η ανεργία να μην εδραιωθεί και μετατραπεί σε μακροχρόνια, οι πολιτικές απασχόλησης θα πρέπει να έχουν στόχο μεταξύ άλλων την κινητοποίηση του εργατικού δυναμικού.
Και τώρα επιτρέψτε μου να μιλήσω στα αγγλικά για να σας συστήσω τον πρώτο κύριο ομιλητή της ημερίδας, τον κ. John Martin.
John Martin is the Director of the Employment, Labour and Social Affairs Directorate at the OECD. Ηis brief also covers work on health and international migration. John Martin completed his undergraduate studies at University College Dublin before moving to Nuffield College at the University of Oxford where he did his postgraduate studies and subsequently became a research fellow and a lecturer in economics.
John Martin joined the OECD in 1977 and has held several posts in his current Directorate and in the Economics Department. He was the founding editor of the OECD Employment Outlook and he also edited the OECD Economic Outlook in 1992-93. He was a member of both the Editorial Board of OECD Economic Studies and an associate editor of Labour Economics for many years. John Martin is also affiliated with a number of well-known research institutes: the Leverhulme Centre for Research on Globalisation and Economic Policy at the University of Nottingham, the Institute for the Study of Labour (IZA) in Bonn, the World Demographic Association. He is also a member of the French Prime Minister’s “Conseil d’orientation pour l’emploi”; and a member of the Irish government’s Expert Group on Future Skills Needs. He is also active in academia as a part-time Professor at the Institute of Political Studies (Sciences Po) in Paris. He has published many articles on labour economics and international trade and has also written and edited several books in these fields.
---------------------------------------------------------------------
O δεύτερος κύριος ομιλητής, ο κ. Ηλίας Κικίλιας είναι Διοικητής του ΟΑΕΔ. Ο κ. Κικίλιας έχει μακρά και ενεργό δράση τόσο ως ερευνητής όσο και σε θέσεις διαμόρφωσης οικονομικής πολιτικής και σε διοικητικές θέσεις. Πριν αναλάβει τη Διοίκηση του ΟΑΕΔ, είχε διατελέσει Ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας. Ο κ. Κικίλιας υπήρξε μέλος σε σημαντικό αριθμό επιτροπών και φορέων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, όπως στην Επιτροπή Απασχόλησης (Employment Committee) και στην Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (Social Protection Committee) του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Ομάδα Υψηλού Επιπέδου για την Κοινωνική Διάσταση και την Απασχόληση στην Κοινωνία της Πληροφορίας (ESDIS) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στο Διοικητικό Συμβούλιο του CEDEFOP (Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τα πεδία της απασχόλησης, της ανεργίας και των πολιτικών της αγοράς εργασίας, καθώς και τα πεδία της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, της φτώχειας και της κοινωνικής πολιτικής.
Ο κ. Κικίλιας είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου καθώς και διδακτορικού διπλώματος στις οικονομικές επιστήμες και έχει υπάρξει υπότροφος εθνικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Κατά το παρελθόν έχει διδάξει σε πανεπιστήμια του εσωτερικού και του εξωτερικού και έχει συνεργαστεί επί μακράν με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Ο κ. Κικίλιας έχει σημαντικό έργο δημοσιεύσεων, συγγραφής και επιμέλειας βιβλίων, άρθρων και ερευνητικών εκθέσεων.