Ομιλία του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα στην Τελετή Αποφοίτησης του International School of Athens
14/06/2017 - Ομιλίες
«Η Παιδεία και η 4η Βιομηχανική Επανάσταση»
Ομιλία του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα στην Τελετή Αποφοίτησης του International School of Athens
Αθήνα, 14 Ιουνίου 2017
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί μαθητές,
Σας ευχαριστώ που μου δώσατε την ευκαιρία να είμαι μαζί σας σε αυτή την όμορφη τελετή αποφοίτησης της Τάξης του 2017. Θέλω να συγχαρώ τους μαθητές για τις επιδόσεις τους, το διδακτικό προσωπικό για το ζήλο και την αφοσίωσή του και βέβαια τους γονείς, συγγενείς και φίλους που ήλθαν για να γιορτάσουν την επιτυχία των παιδιών.
Λέγεται ότι η αριστεία δεν είναι ποτέ τυχαίο αποτέλεσμα. Είναι πάντοτε αποτέλεσμα υψηλών στόχων, ειλικρινούς προσπάθειας, ευφυούς κατεύθυνσης και επιδέξιας εκτέλεσης. Εκπροσωπεί τη σοφή επιλογή μεταξύ πολλών εναλλακτικών. Η επιλογή και όχι η τύχη καθορίζει τη μοίρα μας. Χωρίς αμφιβολία, η διεύθυνση, το διδακτικό προσωπικό και οι μαθητές του International School of Athens, σημερινοί και παλιότεροι, γνωρίζουν την αξία αυτής της φράσης.
***
Ζούμε, είναι αλήθεια, σε μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή. Η ανθρωπότητα βρίσκεται στο κατώφλι μίας ακόμα βιομηχανικής επανάστασης, της τέταρτης. Αποτελεί μετεξέλιξη της τρίτης, της ψηφιακής, η οποία άρχισε τη δεκαετία του 1970 και μας έδωσε, μεταξύ άλλων, τον προσωπικό υπολογιστή, το διαδίκτυο, το κινητό τηλέφωνο, το smartphone και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που κάνει την τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση να διαφέρει από όλες τις προηγούμενες είναι ότι θα διαπεράσει όλες τις πτυχές της ζωής μας και θα επηρεάσει όλες τις θέσεις εργασίας, τις οικονομίες και τους τομείς δραστηριότητας, αυτοματοποιώντας σταδιακά εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης προβλέπει ότι περίπου το 47% από τις σημερινές εργασίες έχουν πιθανότητες σε ποσοστό 75% να γίνονται αυτοματοποιημένα μέσα στην επόμενη εικοσαετία.
Πώς λοιπόν θα επηρεαστεί η εκπαιδευτική και επαγγελματική σας πορεία στο μέλλον;
Ο Steve Jobs είπε κάποτε ότι «όλοι πρέπει να μάθουν να προγραμματίζουν έναν υπολογιστή, γιατί σου μαθαίνει πως να σκέφτεσαι». Στην πορεία προς τον ψηφιακό αλφαβητισμό (digital literacy), ο προγραμματισμός Η/Υ έχει μεγάλη σημασία, καθώς βοηθά στην ανάπτυξη δομημένης σκέψης και βελτιώνει τις ικανότητες επίλυσης προβλημάτων. Πολύ σύντομα, η γνώση προγραμματισμού θα είναι όσο χρήσιμη είναι σήμερα η γνώση των αγγλικών.
Ενώ η τεχνολογία θα συνεχίσει να εξελίσσεται, δεν γνωρίζουμε πόσο ταχύς θα είναι ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας, ποιες θα είναι οι νέες τεχνολογίες που θα αναπτυχθούν ή πόσο γρήγορα θα αυξηθεί η απασχόληση. Ο νομπελίστας Robert Solow, μεγάλος θεωρητικός στον τομέα των οικονομικών της ανάπτυξης, παρατήρησε το 1987 ότι «η επανάσταση των υπολογιστών είναι ορατή παντού εκτός από τις στατιστικές για την παραγωγικότητα». Αυτή η διάσταση μεταξύ τεχνολογικής προόδου και αύξησης της παραγωγικότητας είναι το λεγόμενο «παράδοξο του Solow».
Σήμερα ξέρουμε ότι η απάντηση και η λύση στο «παράδοξο του Solow» είναι να εφοδιαστούν τα άτομα με τις δεξιότητες που χρειάζονται σε έναν κόσμο που είναι ολοένα περισσότερο ψηφιακός και παγκοσμιοποιημένος. Αυτό είναι το κλειδί για την ενίσχυση της καινοτομίας, την ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας και την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Επίσης, ανταποκρίνεται σε μια βασική προσδοκία των σπουδαστών, να βρουν μια καλή δουλειά μετά την αποφοίτηση. Η επιτυχία θα είναι πάντα συνδεδεμένη με την εκπαίδευση, στο βαθμό που η καλή εκπαίδευση αυξάνει την ικανότητα προσαρμογής σε μια μεταβαλλόμενη οικονομία. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στις σημερινές παγκοσμιοποιημένες οικονομίες που βασίζονται στην καινοτομία και τις δεξιότητες. Είναι ενθαρρυντικό ότι, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Eurostat για την ψηφιακή οικονομία στην ΕΕ, η Ελλάδα κατατάσσεται 3η μεταξύ των 28 κρατών-μελών της ΕΕ όσον αφορά τη διαθεσιμότητα κατάλληλα καταρτισμένων στελεχών Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ).
Γίνεται ολοένα σαφέστερο ότι η τεχνολογική εξειδίκευση δεν αρκεί από μόνη της για να αποτελέσει πηγή καινοτομίας. Πρέπει να συνδυάζεται με επιχειρηματικές ικανότητες, οργανωτική τεχνογνωσία και σχεδιασμό.
Προκειμένου να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητες που προσφέρει η καινοτομία, ο άνθρωπος πρέπει να αναπτύξει κατ’ αρχήν δεξιότητες όπως η παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου, τα βασικά μαθηματικά και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, που είναι οι βασικές δεξιότητες σε περιβάλλοντα όπου κυριαρχεί η τεχνολογία. Παράλληλα όμως χρειάζεται και συμπληρωματικές ικανότητες, νοοτροπίες και αξίες, π.χ. να είναι ανοικτός σε νέες εμπειρίες, προσαρμοστικός, ανθεκτικός, επικοινωνιακός, συνεργάσιμος και ικανός να μαθαίνει καινούργια πράγματα. Αυτές οι δεξιότητες δίνουν στον άνθρωπο τη δυνατότητα να προσαρμόζεται στις αλλαγές που επιφέρει η καινοτομία στην εργασία του, όχι μόνο για να επιβιώνει εργασιακά, αλλά και για να διαπρέπει σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο.
Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς, πρέπει να συμβαδίζουμε με τις εξελίξεις και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη διά βίου μάθηση. Σήμερα υπάρχουν άφθονες ευκαιρίες και δυνατότητες. Η εκπαίδευση δεν είναι πλέον απαραίτητο να γίνεται μόνο στις αίθουσες διδασκαλίας, αφού έχει επεκταθεί στον ψηφιακό κόσμο, και ήδη κορυφαία πανεπιστήμια προσφέρουν προγράμματα σπουδών online.
Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν ώστε η εκπαίδευση να συμβαδίζει με τις εξελίξεις;
Η ανώτατη εκπαίδευση θα συνεχίσει να παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων ανεξάρτητα από τη μορφή της αγοράς εργασίας ή το οικονομικό περιβάλλον. Ως εκ τούτου, οι μεταρρυθμίσεις στα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, και γενικότερα στις πολιτικές για την ανάπτυξη δεξιοτήτων, έχουν ύψιστη σημασία για την καινοτομία.
Κεντρική θέση στην ανώτατη εκπαίδευση για όλα τα επιστημονικά πεδία έχει το πρόγραμμα σπουδών: αν είναι σωστά σχεδιασμένο αποτελεί μια σημαντική αφετηρία ώστε οι φοιτητές να αναπτύξουν δεξιότητες και να αποκτήσουν τα εφόδια που θα τους επιτρέψουν να ενταχθούν με επιτυχία στην αγορά εργασίας Τα προγράμματα σπουδών θα πρέπει να καλλιεργούν τις γενικές δεξιότητες, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και το επιχειρηματικό πνεύμα, π.χ. χρησιμοποιώντας προσομοιώσεις της εφαρμογής δεξιοτήτων στο χώρο εργασίας. Πέρα από τις εξειδικευμένες γνώσεις που προσφέρει κάθε διδακτικό αντικείμενο, τα ιδρύματα δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει επίσης να στοχεύουν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κριτικής σκέψης και των ικανοτήτων επικοινωνίας των σπουδαστών.
Ένα πρόγραμμα σπουδών που έχει εκπονηθεί από ειδικούς στον εκπαιδευτικό χώρο, με τη συμβολή και τα σχόλια των κοινωνικών εταίρων, έχει περισσότερες πιθανότητες να οδηγήσει σε επιτυχή συμμετοχή στην αγορά εργασίας. Οι επιχειρηματικές συμπράξεις μεταξύ ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρηματικού τομέα, εφόσον οργανωθούν σωστά, είναι επωφελείς για όλες τις πλευρές: οι φοιτητές αποκτούν τις δεξιότητες που ζητούνται στην οικονομία, οι επιχειρήσεις βρίσκουν τα καταρτισμένα στελέχη που χρειάζονται, ενώ το ακαδημαϊκό προσωπικό των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων παρακολουθεί τις τρέχουσες εξελίξεις στην αγορά εργασίας και τις ανάγκες σε δεξιότητες, και αναπτύσσει σχέσεις με τον επιχειρηματικό κόσμο.
Σε αυτό το σημείο θέλω να κάνω μερικές επισημάνσεις σχετικά με την έννοια του «οικονομικού αλφαβητισμού».
Η έννοια αυτή έχει μεγάλη σημασία στις σημερινές κοινωνίες, ιδίως μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που συγκλόνισε τον κόσμο μας, ο οποίος ακόμα προσπαθεί να χαράξει μια στρατηγική εξόδου με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Λόγω της κατάστασης αυτής, είναι σήμερα περισσότερο παρά ποτέ αναγκαίο να παρέχεται εκπαίδευση σε αυτά τα θέματα, ιδίως για τους μαθητές που καλούνται να επιλέξουν την κατεύθυνση των πανεπιστημιακών τους σπουδών και το μελλοντικό τους επάγγελμα. Η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού προς αυτή την κατεύθυνση και ο εξοπλισμός του με γνώσεις και δεξιότητες στα οικονομικά και χρηματοοικονομικά είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά των αρτιότερων προγραμμάτων σπουδών που είναι διαθέσιμα σήμερα. Όταν τα άτομα μπορούν να κατανοούν καλύτερα τη λειτουργία του οικονομικού περιβάλλοντος, είναι περισσότερο σε θέση να συγκεντρώνουν τις πληροφορίες που χρειάζονται και να επιλέγουν την καλύτερη ανάμεσα στις διάφορες εναλλακτικές επιλογές.
Η βελτίωση του μαθησιακού αποτελέσματος στο σχολείο και το πανεπιστήμιο αποτελεί βασική πρόκληση για την εκπαιδευτική διαδικασία. Βασική αρχή θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να αποκτήσει κατάλληλες δεξιότητες. Μια καινοτόμος οικονομία και κοινωνία χρειάζεται την ανάπτυξη, ενεργοποίηση και χρήση δεξιοτήτων σε πολλές επιστήμες και σε πολλά επίπεδα. Δεν υπάρχει μαγική συνταγή που να προδιαγράφει ποιες συγκεκριμένες δεξιότητες χρειάζονται για την καινοτομία.
***
Μια συμβουλή
Υπολογίζεται ότι το 65% των παιδιών που ξεκινούν το δημοτικό θα εργαστούν σε επαγγέλματα που δεν υπάρχουν σήμερα. Βρίσκεστε αντιμέτωποι με την προοπτική όχι μόνο να περάσετε από πολλές θέσεις εργασίας στη ζωή σας, αλλά και να αλλάξετε καριέρα. Γι’ αυτό και θα πρέπει συνεχώς να προσαρμόζεστε και να εξελίσσεστε, να δοκιμάζετε νέες εμπειρίες και, μέσα σε λογικά πλαίσια, να παίρνετε ρίσκα.
Η συμβουλή μου λοιπόν είναι να είστε ευέλικτοι. Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και συμβαίνουν πολλές ανατροπές και απρόοπτα. Θα ωφεληθείτε λοιπόν αν είστε δημιουργικοί και ανοικτόμυαλοι. Δυνατότητες έχετε, στο χέρι σας είναι να τις αξιοποιήσετε.
Η μάθηση διευρύνει τους ορίζοντες και την οπτική γωνία σας. Επεκτείνει τον κόσμο σας, δίνει ώθηση στη δημιουργικότητα και την καινοτομία, και εν τέλει οδηγεί σε μια πιο γεμάτη ζωή.
Η γενιά σας είναι η πιο διασυνδεδεμένη στην ιστορία. Διαθέτει τη μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες, καλές και κακές. Στο ταξίδι της ζωής σας, εφόδιό σας θα πρέπει να είναι η ικανότητά σας να παρακολουθείτε, να προσαρμόζεστε, να «αλλάζετε ταχύτητες» συχνά και γρήγορα, και να ενημερώνεστε συνεχώς μέσα σ’ αυτό τον καταιγισμό πληροφοριών.
Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος είχε πει κάποτε ότι «η επένδυση στη γνώση δίνει τον καλύτερο τόκο», και σας διαβεβαιώνω ότι η συνεχής επένδυση στη γνώση – ανεξάρτητα από τη σταδιοδρομία που, από επιλογή ή από τύχη, θα ακολουθήσετε– θα σας αποφέρει πρόσθετες και διαρκείς αποδόσεις σε όλη σας τη ζωή.
Σας ευχαριστώ ειλικρινά για την ευκαιρία που μου δώσατε να σας μιλήσω σήμερα. Θερμά συγχαρητήρια για την επιτυχία σας. Είμαι βέβαιος ότι το μέλλον σας θα είναι λαμπρό, καθώς είστε καλά προετοιμασμένοι για το ταξίδι της ζωής σας.
Βιβλιογραφία
Frey, C.B. and M.A. Osborne (2013), “The future of employment: How susceptible are jobs to computerization?”, Working Paper, Oxford Martin Programme on Technology and Employment, Oxford University.
OECD, Better Skills, Better Jobs, Better Lives: A Strategic Approach to Skills Policies. OECD (2012).
OECD, Education at a Glance 2016, OECD Indicators. OECD (2016).
OECD, Main Science and Technology Indicators. OECD (2016).
OECD, Science, Technology and Innovation Outlook: Country Profile Greece. OECD (2016)
OECD, Science, Technology and Industry Scoreboard 2015: Innovation for growth and society. OECD (2015).
OECD, The Innovation Imperative: Contributing to Productivity, Growth and Well Being. OECD (2015).
Στουρνάρας, Γ. (2017), Ομιλία στο Σύνδεσμο Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος με θέμα «Μακροοικονομικές εξελίξεις και η συμβολή των επενδύσεων, της έρευνας & της καινοτομίας του φαρμακευτικού κλάδου στο νέο αναπτυξιακό πρότυπο», 15 Μαρτίου 2017.
Στουρνάρας, Γ. (2017), Ομιλία με θέμα «Σύνδεση ΑΕΙ, Ερευνητικών Κέντρων και Επιχειρήσεων στην Ελλάδα: Παρόν και Μέλλον» στην Εσπερίδα της ΠΡΩ.ΠΑΙΔΕΙ.Α με θέμα «ΑΕΙ, Έρευνα, Καινοτομία Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη» στην Τράπεζα της Ελλάδος, 23 Μαΐου 2017.