Σημεία ομιλίας του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Γεωργίου Προβόπουλου στην Κεντρική Τράπεζα της Βουλγαρίας: “Η ελληνική οικονομία και το ελληνικό τραπεζικό σύστημα: πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές”
17/05/2013 - Ομιλίες
• Πριν ξεκινήσω την παρουσίασή μου, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Βουλγαρίας, κ. Ivan Iskrov, για την πρόσκλησή του.
• Θα ήθελα επίσης να τονίσω τις στενές σχέσεις που συνδέουν τις χώρες μας σε επίπεδο εμπορικών συναλλαγών, τις κεντρικές τράπεζες των δύο χωρών σε επίπεδο πολιτικής, αλλά και τον κ. Ivan Iskrov και εμένα σε προσωπικό επίπεδο.
• Αυτές οι σχέσεις έχουν αποδειχθεί πολύτιμες κατά τη διάρκεια της κρίσης, καθώς παρέχουν σημαντικά πλεονεκτήματα, τόσο για την Ελλάδα όσο και την ευρύτερη περιοχή.
Εισαγωγή
• Η δομή της παρουσίασής μου έχει ως εξής:
• Κατ’ αρχάς θα αναφερθώ σε ορισμένες εξελίξεις που σημειώθηκαν την τελευταία δεκαετία και οδήγησαν την Ελλάδα στην κρίση.
• Στη συνέχεια θα κάνω έναν απολογισμό της προόδου που έχει επιτευχθεί στην Ελλάδα όσον αφορά την προσαρμογή της οικονομίας της.
• Πρώτα όμως θα ήθελα να συνοψίσω δύο βασικά συμπεράσματά μου.
• Πρώτον, παρά τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στην Ελλάδα, τόσο στην πραγματική οικονομία όσο και στο τραπεζικό σύστημα, οι προοπτικές διαφαίνονται πλέον ευοίωνες, για τους παρακάτω λόγους:
- Η κυβέρνηση συνεργασίας έχει δεσμευθεί να εφαρμόσει το πρόγραμμα προσαρμογής. Έχει εντείνει το ρυθμό υλοποίησης του προγράμματος και κινείται προς την επίτευξη των στόχων του.
- Η συνεχιζόμενη στήριξη που παρέχουν στην Ελλάδα οι επίσημοι δανειστές δίνει στη χώρα τη δυνατότητα να αναδιαρθρώσει την οικονομία της και το τραπεζικό της σύστημα.
- Επιπλέον, η ζώνη του ευρώ σταδιακά αντιμετωπίζει τις αδυναμίες που χαρακτήριζαν τον αρχικό θεσμικό σχεδιασμό της νομισματικής ένωσης, ενισχύοντας την ικανότητά της να αποτρέπει την εμφάνιση κρίσεων στο μέλλον ή, εφόσον εκδηλωθούν, να τις διαχειρίζεται αποτελεσματικά.
• Δεύτερον: έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και να ενισχυθεί έτσι η ανταγωνιστικότητά της. Και το κυριότερο, η χώρα βρίσκεται σε καλό δρόμο για την οικοδόμηση ενός ισχυρού και ανταγωνιστικού τραπεζικού συστήματος.
• Ως Διοικητής του ιδρύματος που είναι αρμόδιο για την εποπτεία και τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος αισθάνομαι ιδιαίτερη ικανοποίηση διότι, μετά από τρία χρόνια βαθιάς κρίσης, η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος όχι μόνο έχει διαφυλαχθεί – καθώς ουδείς καταθέτης υπέστη ζημία – αλλά και έχει ισχυροποιηθεί.
• Χάρη σ’ αυτή την πρόοδο, δημιουργούνται οι βάσεις για τη στήριξη βιώσιμης, εύρωστης οικονομικής ανάκαμψης.
• Μετά από αυτές τις επισημάνσεις, θα εξετάσω αναλυτικότερα τα γενεσιουργά αίτια της κρίσης δημόσιου χρέους στην Ελλάδα και στις ενέργειες τις οποίες ανάλαβαν οι αρχές για την αντιμετώπισή της.
Οι μακροοικονομικές ανισορροπίες της Ελλάδος και η κρίση
• Η ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ το 2001 απετέλεσε σταθμό στην πορεία της ελληνικής οικονομίας, σηματοδοτώντας τη μεταστροφή των οικονομικών επιδόσεων της χώρας, που για πολλά χρόνια χαρακτηρίζονταν από βραδεία ανάπτυξη και υψηλούς ρυθμούς πληθωρισμού.
• Μετά την υιοθέτηση του ευρώ, ο ρυθμός ανάπτυξης επιταχύνθηκε έντονα και διαμορφώθηκε σε περίπου 4% κατά μέσο όρο ετησίως για την περίοδο 2001-2008.
• Παράλληλα, η διαφορά αποδόσεων μεταξύ των ελληνικών και των γερμανικών δεκαετών ομολόγων υποχώρησε από 600 και πλέον μονάδες βάσης στα τέλη της δεκαετίας του 1990 σε επίπεδο μεταξύ 10 και 50 μονάδων βάσης μετά την υιοθέτηση του ευρώ.
• Ωστόσο, την περίοδο 2001-2009 συσσωρεύονταν δημοσιονομικές και εξωτερικές ανισορροπίες, φθάνοντας σε μη διατηρήσιμα επίπεδα.
• Τα δημοσιονομικά ελλείμματα υπερέβαιναν συστηματικά το 5% του ΑΕΠ και κορυφώθηκαν σε περίπου 15,5% στο τέλος της περιόδου.
• Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από περίπου 100% στις αρχές της περιόδου σε 130% στο τέλος της.
• Η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδος έναντι των κυριότερων εμπορικών της εταίρων, μετρούμενη με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, επιδεινώθηκε κατά 30% στη διάρκεια της εν λόγω περιόδου.
• Η υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας, καθώς και οι σχετικά υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης οδήγησαν σε σταδιακή διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, από 7% του ΑΕΠ κατά την ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ σε 15% το 2008.
• Αυτές οι μεγάλες και αυξανόμενες ανισορροπίες θα έπρεπε να είχαν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου στις χρηματοπιστωτικές αγορές, αλλά αυτό δεν έγινε για αρκετό καιρό.
• Παρότι ορισμένες μεγάλες χώρες επλήγησαν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το καλοκαίρι του 2007, η Ελλάδα παρέμεινε σχετικά ανεπηρέαστη.
• Μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι διαφορές αποδόσεων των ελληνικών κρατικών ομολόγων δεν ήταν ιδιαίτερα αυξημένες, εντούτοις η Τράπεζα της Ελλάδος ήδη από το 2008 προειδοποιούσε τις ελληνικές αρχές και το κοινό για τους κινδύνους τους οποίους εγκυμονούσαν τα δίδυμα ελλείμματα.
Η εκδήλωση/έναρξη της κρίσης
• Οι κίνδυνοι αυτοί έγιναν εμφανείς για τις χρηματοπιστωτικές αγορές – με αρκετή καθυστέρηση – το φθινόπωρο του 2009, όταν έγινε γνωστό ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα για εκείνο το έτος θα ήταν πολύ υψηλότερο από ό,τι είχε προβλεφθεί, γεγονός που υπονόμευσε την αξιοπιστία των ελληνικών αρχών.
• Κατόπιν τούτου, , οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου κατέγραψαν ραγδαία άνοδο, φθάνοντας στις 1.000 μονάδες βάσης την άνοιξη του 2010, και η χώρα αποκόπηκε από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές.
• Το Μάιο του 2010 η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε με το ΔΝΤ και τους εταίρους της χώρας στη ζώνη του ευρώ σε ένα πρόγραμμα προσαρμογής προκειμένου να καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας.
• Αυτό το πρόγραμμα προσαρμογής είχε δύο βασικούς άξονες.
τη δημοσιονομική εξυγίανση και
- τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (μεταξύ των οποίων ιδιωτικοποιήσεις και μέτρα καταπολέμησης της φοροδιαφυγής).
• Η κυβέρνηση έδωσε έμφαση αποκλειστικά στον πρώτο άξονα, ενώ η δημοσιονομική προσαρμογή στηρίχθηκε περισσότερο σε αυξήσεις της φορολογίας παρά σε περικοπές των δαπανών.
• Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε επισημάνει ότι η δημοσιονομική προσαρμογή θα πρέπει να στηρίζεται κατά το 1/3 σε αύξηση των εσόδων και κατά τα 2/3 σε περικοπή των δαπανών.
• Η δημοσιονομική προσαρμογή οδήγησε τελικά σε ύφεση πολύ βαθύτερη από ό,τι αναμενόταν, δεδομένου μάλιστα ότι βασίστηκε κυρίως σε αυξήσεις των φορολογικών συντελεστών χωρίς να συνοδεύεται από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα ενίσχυαν τις προοπτικές ανάπτυξης.
• Ταυτόχρονα, η υστέρηση στην εφαρμογή του δεύτερου άξονα του προγράμματος – δηλ. των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων – υπονόμευσε την αξιοπιστία της κυβέρνησης, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η αβεβαιότητα.
• Έτσι η κρίση, που ξεκίνησε από το δημόσιο χρέος, μεταδόθηκε και στο τραπεζικό σύστημα, ανοίγοντας και δεύτερο μέτωπο.
• Πριν εκδηλωθεί η κρίση χρέους, ο τραπεζικός τομέας είχε υγιή θεμελιώδη μεγέθη –υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, χαμηλούς λόγους δανείων προς καταθέσεις και σχεδόν μηδενική έκθεση σε τοξικά στοιχεία ενεργητικού όπως εκείνα που είχαν πυροδοτήσει την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007.
• Στην Ελλάδα το μέγεθος του τραπεζικού τομέα κατά την έναρξη της κρίσης ανερχόταν στο 200% του ΑΕΠ και ήταν πολύ μικρότερο από ό,τι σε κάποιες άλλες χώρες που αντιμετώπισαν κρίσεις.
• Αντίθετα με ό,τι συνέβη σε άλλες χώρες, στην Ελλάδα η κρίση χρέους ήταν η αιτία που προκάλεσε την κρίση του τραπεζικού τομέα και όχι το αντίστροφο. Πώς έγινε αυτό;
• Κατ’ αρχάς, μέσω του περιορισμού της ρευστότητας. Οι διαδοχικές υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας του Ελληνικού Δημοσίου, που συμπαρέσυραν σε ανάλογες υποβαθμίσεις και των ελληνικών τραπεζών, απέκοψαν τις τράπεζες από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές.
• Η αβεβαιότητα οδήγησε σε υψηλές εκροές καταθέσεων (μέσα σε λιγότερο από τρία χρόνια οι τράπεζες έχασαν περίπου το 1/3 της αρχικής καταθετικής τους βάσης).
• Τα πιστωτικά ιδρύματα αναγκάστηκαν να προσφύγουν σε χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα, αρχικά μέσω των πράξεων νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, αλλά σταδιακά αργότερα, λόγω της έλλειψης αποδεκτών ενεχύρων, και μέσω του μηχανισμού έκτακτης παροχής ρευστότητας (ELA) από την Τράπεζα της Ελλάδος, με υψηλότερο κόστος.
• Ως απόρροια του προγράμματος αναδιάρθρωσης του χρέους με συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (PSI) που πραγματοποιήθηκε πέρυσι, τα τραπεζικά ιδρύματα υπέστησαν τεράστιες ζημίες στα χαρτοφυλάκια ομολόγων που διακρατούσαν.
• Παράλληλα, η ύφεση οδήγησε σε συνεχή αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
• Έτσι, το πρόβλημα ρευστότητας απειλούσε να εξελιχθεί σε πρόβλημα φερεγγυότητας.
• Οι δίδυμες κρίσεις προξένησαν αρνητικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ του χρηματοπιστωτικού τομέα και της πραγματικής οικονομίας και εν τέλει γενικευμένη κρίση εμπιστοσύνης, η οποία επιδείνωσε τα προβλήματα του τραπεζικού συστήματος και επέτεινε τη συρρίκνωση του ΑΕΠ.
• Όμως, η συρρίκνωση του ΑΕΠ σήμαινε ότι μειωνόταν ο παρονομαστής του λόγου του χρέους προς το ΑΕΠ. Έτσι η δυναμική του χρέους επιδεινώθηκε και η κρίση έγινε αυτοτροφοδούμενη.
• Πριν από ένα χρόνο, πολλοί προέβλεπαν ως αναπόφευκτη την έξοδο της Ελλάδος από το ευρώ - GREXIT την αποκαλούσαν οι αγορές.
• Οι φημολογίες περί GREXIT υπονόμευσαν ακόμη περισσότερο την οικονομική και χρηματοπιστωτική θέση της χώρας, δημιουργώντας κίνδυνο επιστροφής στο εθνικό νόμισμα ο οποίος, σε συνδυασμό με τον κίνδυνο χώρας, εκτίναξε τις διαφορές αποδόσεων σε πρωτοφανή επίπεδα.
• Στις αρχές του 2012, οι διαφορές αποδόσεων κορυφώθηκαν στις 4.000 μονάδες βάσης στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης του ελληνικού δημόσιου χρέους και της υιοθέτησης δεύτερου προγράμματος προσαρμογής.
• Αλλά ποιες ήταν οι επιδράσεις στην οικονομία;
• Μεταξύ τέλους του 2008 και τέλους του 2012, το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 20% και πλέον.
• Προβλέπεται δε να μειωθεί κατά 4,5% επιπλέον το τρέχον έτος.
• Το ποσοστό ανεργίας έχει αυξηθεί από επίπεδα κάτω του 8% σε 27%.
Δημοσιονομική προσαρμογή
• Παρ’ όλα αυτά, όπως ανέφερα στην αρχή, το μέλλον σήμερα διαγράφεται σχετικά πιο ευοίωνο. Γιατί το πιστεύω αυτό; Θα σας εξηγήσω στη συνέχεια.
• Ας εξετάσουμε, εν πρώτοις, τη δημοσιονομική προσαρμογή.
• Από το 2009 έως το 2012 το δημοσιονομικό έλλειμμα μειώθηκε κατά περίπου 9 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ.
• Το διαρθρωτικό δημοσιονομικό έλλειμμα – δηλ.[το έλλειμμα] διορθωμένο ως προς τις επιδράσεις του οικονομικού κύκλου – μειώθηκε κατά 15 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ.
• Το πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα – δηλ. χωρίς τις δαπάνες για τόκους – από 10,5% του ΑΕΠ το 2009 προβλέπεται εφέτος να μετατραπεί σε μικρό πλεόνασμα.
• Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ότι αυτές οι εξελίξεις σημειώθηκαν υπό συνθήκες συρρίκνωσης του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα οι στόχοι της δημοσιονομικής προσαρμογής να είναι κινούμενοι στόχοι.
• Η δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδος είναι από τις μεγαλύτερες που έχουν επιτευχθεί από οποιαδήποτε χώρα σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο. Μεταξύ 2010 και 2012 η χώρα εφάρμοσε μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής της τάξεως του 20% του ΑΕΠ.
• Το 2013 και το 2014 πρόκειται να εφαρμοστούν πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα, που ισοδυναμούν με 11,5% του ΑΕΠ, και σε δύο χρόνια θα αυξήσουν το πρωτογενές πλεόνασμα στο 3% του ΑΕΠ .
• Τα νέα μέτρα δίνουν έμφαση στην περικοπή των δαπανών με στόχο τη μείωση του μεγέθους του δημόσιου τομέα δημιουργώντας περιθώρια για επέκταση του τομέα των εμπορεύσιμων αγαθών, ούτως ώστε οι εξαγωγές να συμβάλουν στη δημιουργία ανάπτυξης.
• Επιπλέον, οι αποφάσεις του Eurogroup τον περασμένο Νοέμβριο – που αφορούσαν μεταξύ άλλων, την επαναγορά χρέους [ομολόγων], τη μείωση των επιτοκίων και την επιμήκυνση της διάρκειας των δανείων του επίσημου τομέα – ασκούν θετική επίδραση στη δυναμική του χρέους. Ως αποτέλεσμα, ο λόγος του χρέους βρίσκεται σε καθοδική τροχιά και θα υποχωρήσει κάτω του 110% του ΑΕΠ το 2022.
• Πρέπει να προσθέσω ότι και η σημαντική μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, που έχει ήδη συντελεστεί, θα συμβάλει επίσης στη βελτίωση της δυναμικής του χρέους.
• Τον περασμένο Νοέμβριο ανακοινώθηκαν περαιτέρω μέτρα μείωσης του χρέους , υπό τον όρο ότι η Ελλάδα θα εκπληρώσει ορισμένες προϋποθέσεις. Τα εν λόγω μέτρα θα περιλαμβάνουν περαιτέρω μειώσεις των επιτοκίων εφόσον η χώρα καταγράψει ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα, κάτι που σύμφωνα με την κυβέρνηση αναμένεται να επιτευχθεί το τρέχον έτος.
Εξωτερική προσαρμογή
• Ας εξετάσουμε, στη συνέχεια, την εξωτερική προσαρμογή.
• Όπως προανέφερα, τη δεκαετία 2001-2009 η Ελλάδα απώλεσε περίπου το 30% της ανταγωνιστικότητάς της ως προς το κόστος έναντι των κυριότερων εμπορικών εταίρων της. Αλλά από το 2010 μέχρι σήμερα περίπου το 80% αυτής της απώλειας έχει ήδη ανακτηθεί.
• Έως το τέλος του τρέχοντος έτους θα έχει ανακτηθεί το σύνολο της απώλειας και πλέον.
• Η ανταγωνιστικότητα ενισχύεται και μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες αύξησαν την ευελιξία των αγορών εργασίας και προϊόντων.
• Μετά από πολλές καθυστερήσεις, αρχίζουν να διαφαίνονται θετικές ενδείξεις όσον αφορά τον περιορισμό της φοροδιαφυγής και τις ιδιωτικοποιήσεις.
o Στις αρχές του έτους ψηφίστηκε νέος νόμος με στόχο την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.
o Εντός του 2013 θα πραγματοποιηθούν ιδιωτικοποιήσεις ύψους 2,6 δισεκ. ευρώ (οι οποίες αφορούν, μεταξύ άλλων, ακίνητα του Δημοσίου, τον όμιλο ΔΕΠΑ, την αξιοποίηση του Ελληνικού, αλλά και υποδομές όπως λιμάνια και περιφερειακά αεροδρόμια).
o Ο ΟΠΑΠ αποκρατικοποιήθηκε πρόσφατα έναντι ποσού που ξεπέρασε τα 700 εκατ. ευρώ.
• Με αυτές τις βελτιώσεις της ανταγωνιστικότητας παρατηρείται τώρα τάση εξισορρόπησης της ελληνικής οικονομίας. Η συμβολή των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών στο ΑΕΠ έχει ήδη αυξηθεί από 18% το 2009 σε 25% το 2012 και θα συνεχίσει να αυξάνεται.
• Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, που είχε φθάσει στο 15% του ΑΕΠ το 2008, υποχώρησε κάτω του 3,5% πέρυσι και θα συνεχίσει να μειώνεται.
Η στρατηγική για τον τραπεζικό τομέα
• Ας περάσουμε τώρα στον τραπεζικό τομέα.
• Όπως προανέφερα, η αρχική κρίση ρευστότητας στον τραπεζικό τομέα έτεινε να εξελιχθεί σε κρίση φερεγγυότητας.
• Χρειάστηκε να παρέμβουμε για να διαφυλάξουμε τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος.
• Το πρώτο βήμα ήταν να υπολογίσουμε τα αναγκαία κεφάλαια για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος.
• Ο προσδιορισμός των ζημιών στα χαρτοφυλάκια κρατικών ομολόγων των τραπεζών ήταν εύκολος. Πιο δύσκολο ήταν να υπολογιστούν, σε συντηρητική βάση, όλες οι ενδεχόμενες ζημίες των χαρτοφυλακίων δανείων των ελληνικών τραπεζών για τα επόμενα χρόνια.
• Το έργο αυτό ανέθεσε η Τράπεζα της Ελλάδος στην εταιρία BlackRock Solutions.
• Όταν η BlackRock ολοκλήρωσε τη διαγνωστική μελέτη της, είχαμε στη διάθεσή μας όλα σχεδόν τα στοιχεία για τον υπολογισμό των κεφαλαιακών αναγκών των τραπεζών.
• Το δεύτερο σκέλος της στρατηγικής μας ήταν να αξιολογήσουμε ποιες τράπεζες πληρούσαν τις προϋποθέσεις ώστε να ανακεφαλαιοποιηθούν από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
• Η Τράπεζα της Ελλάδος, με τη συνδρομή της εταιρίας Bain, διενήργησε “αξιολόγηση βιωσιμότητας”.
• Με βάση την “αξιολόγηση βιωσιμότητας”, κρίθηκε ότι οι τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες, οι λεγόμενες “συστημικές ”, πληρούσαν τις προϋποθέσεις για να ανακεφαλαιοποιηθούν με κεφάλαια του δημόσιου τομέα, καθώς έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποπληρώσουν τα κεφάλαια αυτά σε εύλογο χρόνο.
• Στις μη συστημικές τράπεζες δόθηκε προθεσμία να αντλήσουν κεφάλαια από τον ιδιωτικό τομέα μέχρι το τέλος Απριλίου. Όσες δεν τα κατάφεραν θα τεθούν σε διαδικασία εξυγίανσης, δηλ. τα “καλά” περιουσιακά τους στοιχεία θα απορροφηθούν από τις συστημικές τράπεζες.
• Όσον αφορά τις συνολικές ανάγκες του τραπεζικού συστήματος, αυτές προσδιορίστηκαν ως το άθροισμα (1) των ποσών που απαιτούνται για την ανακεφαλαιοποίηση των συστημικών τραπεζών (28 δισεκ. ευρώ) και (2) των ποσών που απαιτούνται για την εξυγίανση των μη συστημικών τραπεζών (17 δισεκ. ευρώ).
• Για να συμπληρωθούν οι χρηματοδοτικοί πόροι, δηλ. το ποσό που απαιτείται για την κάλυψη των αναγκών ανακεφαλαιοποίησης και αναδιάρθρωσης του τραπεζικού συστήματος, υπολογίσαμε ένα απόθεμα ασφαλείας ύψους 5 δισεκ. ευρώ για την αντιμετώπιση απροσδόκητων δυσμενών εξελίξεων.
• Από το σύνολο των χρηματοδοτικών πόρων (50 δισεκ. ευρώ), το ποσό που έχει διατεθεί για το απόθεμα ασφαλείας ενδέχεται να αυξηθεί χάρη σε ορισμένους παράγοντες όπως οι συνέργειες που θα προκύψουν από τις συγχωνεύσεις στον τραπεζικό τομέα και η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου.
• Υπάρχουν επίσης παράγοντες που ενδέχεται να μειώσουν το απόθεμα ασφαλείας, π.χ. μια περαιτέρω επιδείνωση του χαρτοφυλακίου δανείων πέραν των ήδη πολύ συντηρητικών εκτιμήσεων της BlackRock ή μια περαιτέρω μείωση της λειτουργικής κερδοφορίας.
• Ωστόσο, όλες οι επικαιροποιήσεις και οι αναλύσεις ευρωστίας, οι οποίες διεξήχθησαν από στελέχη της Τράπεζας της Ελλάδος και έχουν γίνει δεκτές από την τρόικα, δείχνουν βάσιμα ότι το απόθεμα ασφαλείας θα είναι επαρκές.
• Κατά την έναρξη της όλης διαδικασίας βρίσκονταν σε λειτουργία 17 τράπεζες: τέσσερις συστημικές και δεκατρείς μη συστημικές. Υπήρχαν επίσης ορισμένες συνεταιριστικές τράπεζες, το μερίδιο αγοράς των οποίων βρισκόταν περίπου στο 1% του τραπεζικού συστήματος.
• Μέχρι σήμερα, το θεσμικό πλαίσιο εξυγίανσης έχει χρησιμοποιηθεί για την εξυγίανση 8 τραπεζών: πέντε εμπορικών (δύο από τις οποίες ήταν μεγάλες και κρατικές) και τριών συνεταιριστικών.
• Η διαδικασία συγχωνεύσεων βρίσκεται σε εξέλιξη. Μία συστημική τράπεζα, η Τράπεζα Πειραιώς, έχει απορροφήσει τρεις τράπεζες - δύο ξένες θυγατρικές και την κρατική Αγροτική Τράπεζα.
• Κατά την πρόσφατη αναταραχή στην Κύπρο η Τράπεζα Πειραιώς απορρόφησε επίσης τα υποκαταστήματα που διατηρούσαν στην Ελλάδα η Τράπεζα Κύπρου, η Λαϊκή Τράπεζα και η Ελληνική Τράπεζα. Η εξαγορά αυτή συνέβαλε στην αποτροπή της μετάδοσης της κρίσης από το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.
• Η Alpha Bank, τρίτη σε μέγεθος συστημική τράπεζα, έχει απορροφήσει την Εμπορική Τράπεζα, μια αρκετά μεγάλη θυγατρική της Credit Agricole.
• Η στρατηγική μας στον τραπεζικό τομέα βαίνει προς ολοκλήρωση.
• Όλες οι συστημικές τράπεζες έχουν πλέον ολοκληρώσει τις καταστατικές τους διαδικασίες για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου τους κατά το ποσό που όρισε η Τράπεζα της Ελλάδος – για να διατηρήσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα, απαιτείται συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα κατά 10%.
• Τρεις από τις τράπεζες (Εθνική, Alpha και Πειραιώς) αναμένεται να επιτύχουν να αντλήσουν το 10% των κεφαλαιακών αναγκών τους από την αγορά, ώστε να παραμείνουν υπό ιδιωτικό έλεγχο. Το υπόλοιπο κεφάλαιό τους έχει πλήρως καλυφθεί από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
• Η ανακεφαλαιοποίηση της Eurobank γίνεται απευθείας – και αποκλειστικά – από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
• Σύντομα το τραπεζικό σύστημα θα αποτελείται από τέσσερις συστημικές τράπεζες με ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια και λίγες μη συστημικές τράπεζες.
• Έτσι αυξάνεται η συνοχή και αποτελεσματικότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και αξιοποιούνται οι συνέργειες και οι οικονομίες κλίμακας, με αποτέλεσμα να γίνει ισχυρότερο και να διαθέτει ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια.
• Πρέπει να προσθέσω ότι είμαι πολύ ικανοποιημένος για το γεγονός ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα εμφανίζεται ισχυρότερο μετά από αυτή την τεράστια οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, ώστε να είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει την ανάκαμψη της πραγματικής οικονομίας.
Λοιπές εξελίξεις
• Η πρόσφατη πρόοδος της Ελλάδας όσον αφορά την αναδιάρθρωση της οικονομίας της αντανακλά, σε μεγάλο βαθμό, την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης, η οποία καλύπτει το μεσαίο χώρο του πολιτικού φάσματος, να υλοποιήσει το πρόγραμμα προσαρμογής.
• Η κυβέρνηση συνασπισμού κατέστησε σαφές ότι το μέλλον της Ελλάδος είναι στη ζώνη του ευρώ.
• Τα οφέλη από την προσαρμογή που επιτεύχθηκε στη χώρα δεν περιορίζονται στη βελτίωση της αξιοπιστίας και της ανταγωνιστικότητας λόγω της μείωσης των μακροοικονομικών ανισορροπιών.
• Χάρη στην προσαρμογή η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να λαμβάνει χρηματοδοτική στήριξη από τους επίσημους δανειστές, έτσι ώστε να μπορέσει να ολοκληρώσει τη διαδικασία αναδιάρθρωσης της οικονομίας και του τραπεζικού συστήματος.
• Κατά την περίοδο 2010-14, η Ελλάδα θα λάβει δάνεια συνολικού ύψους 237 δισεκ. ευρώ, από τα οποία 43 δισεκ. ευρώ δεν έχουν εκταμιευθεί ακόμη.
• Μετά τις πρόσφατες εκταμιεύσεις του δόσεων του δανείου, εντός των επόμενων μηνών αναμένεται περαιτέρω τόνωση της ρευστότητας στην ελληνική οικονομία.
o Η κυβέρνηση προωθεί σημαντικά έργα υποδομών που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας.
• Επιπλέον, επιχειρηματικά σχέδια και έργα υποδομών χρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Το 2013 αναμένεται να εισρεύσουν περίπου 5 δισεκ. ευρώ μόνο από τα διαρθρωτικά ταμεία, και άλλα 11 δισεκ. ευρώ κατά την περίοδο 2014-2016.
• Το τραπεζικό σύστημα, μετά την ανακεφαλαιοποίηση και την αναδιάρθρωσή του, θα είναι σε θέση να αναλάβει ξανά το κεντρικό του ρόλο στη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, παρέχοντας κεφάλαια για τη στήριξη της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας.
H αντίδραση της ζώνης του ευρώ στην κρίση
• Ας δούμε τώρα τη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Έχουν δρομολογηθεί σημαντικές εξελίξεις που θα ισχυροποιήσουν τη ζώνη του ευρώ ως νομισματική ένωση.
• Πρώτον, όπως η ελληνική οικονομία τελεί υπό ευρεία αναδιάρθρωση προκειμένου να γίνει ισχυρότερη και ανταγωνιστικότερη, έτσι και σε άλλες οικονομίες της περιφέρειας, όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και, πιο πρόσφατα, η Κύπρος, υλοποιούνται παρόμοιες διαδικασίες.
• Δεύτερον, συνεχίζονται οι προσπάθειες ώστε η ζώνη του ευρώ να γίνει μια πληρέστερη νομισματική ένωση που θα διαθέτει:
- ισχυρή οικονομική διακυβέρνηση,
- διαδικασίες για την πρόληψη της εκδήλωσης μακροοικονομικών ανισορροπιών,
- ισχυρούς μηχανισμούς στήριξης – συμπεριλαμβανομένων του ESM και των OMT της ΕΚΤ – για την αποτροπή μελλοντικών κρίσεων, και
- συγκεκριμένα βήματα για τη δημιουργία τραπεζικής ένωσης.
Συμπεράσματα
• Σας παρουσίασα μια εικόνα της εκτεταμένης αναδιάρθρωσης που συντελείται στην ελληνική οικονομία και υποστήριξα ότι η Ελλάδα άντεξε στην κρίση.
• Η εκτίμηση αυτή δεν είναι μόνο δική μου. Τη συμμερίζονται οι χρηματοπιστωτικές αγορές και το ευρύτερο κοινό και στηρίζεται στις ακόλουθες εξελίξεις.
• Από την κορύφωση της κρίσης τον περασμένο Ιούνιο:
- οι τιμές των μετοχών στο Χρηματιστήριο Αθηνών έχουν υπερδιπλασιαστεί,
- οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων έχουν μειωθεί κατά 2.000 μονάδες βάσης και πλέον,
- οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα έχουν αυξηθεί κατά 12% περίπου,
- τα αποθησαυρισμένα τραπεζογραμμάτια – βασική ένδειξη ανασφάλειας – επιστρέφουν στο τραπεζικό σύστημα. Μέχρι σήμερα έχουν επιστρέψει περίπου 10 δισεκ. ευρώ και αναμένουμε να επιστρέψουν άλλα 15 δισεκ. ευρώ καθώς η κατάσταση συνεχίζει να ομαλοποιείται,
- η εξάρτηση των ελληνικών τραπεζών από τη χρηματοδότηση από το Ευρωσύστημα έχει μειωθεί σχεδόν κατά 35%.
• Καθώς η αναμόρφωση της ελληνικής οικονομίας συνεχίζεται, εκτιμώ ότι η χώρα θα επανέλθει σε τροχιά ανάπτυξης από τους πρώτους μήνες του 2014, αν όχι νωρίτερα. Στη συνέχεια, καθώς οι ρυθμοί ανάπτυξης θα επιταχύνονται, η Ελλάδα θα καθίσταται ολοένα και πιο ελκυστική ως προορισμός για ξένους επενδυτές!
• Θα ολοκληρώσω λέγοντας ότι, παρά τις προβλέψεις περί του αντιθέτου, η Ελλάδα δεν βγήκε από τη ζώνη του ευρώ.
• Αντίθετα, είδα πρόσφατα στη θέση της λέξης GREXIT τη λέξη GRECOVERY – που σημαίνει την έξοδο της Ελλάδος όχι από το ευρώ, αλλά από την κρίση – και τελικά την ανάκαμψη.
• Ως συνήθως, οι αγορές έχουν δίκιο, αλλά με λίγη καθυστέρηση.