Συνέντευξη του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» και τον δημοσιογράφο Κωνσταντίνο Μαριόλη
14/09/2018 - Άρθρα & Συνεντεύξεις
Συμπληρώνονται 10 χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers που σηματοδότησε το ξέσπασμα της χειρότερης οικονομικής κρίσης από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης. Ποιο είναι το μάθημα που θα έπρεπε να διδαχθούμε και σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι ο κόσμος μας έμαθε από τα λάθη που οδήγησαν σε μια παγκόσμια κρίση;
Το σημαντικότερο μάθημα από την χρηματοοικονομική κρίση του 2008 και την κατάρρευση της Lehman Brothers είναι ότι το χρηματοοικονομικό σύστημα δεν αυτορυθμίζεται και συνεπώς η αυστηρή εποπτεία, με σύγχρονα μέσα και καλά εκπαιδευμένο προσωπικό, είναι απολύτως αναγκαία για την ευστάθειά του. Επαρκή κεφάλαια, έλεγχος δεικτών ρευστότητας, έλεγχος ποιότητας χαρτοφυλακίου, εταιρική διακυβέρνηση, αλλά και κανόνες μακροπροληπτικής εποπτείας είναι οι βασικοί άξονες του συστήματος εποπτείας, που είτε είχαν χαλαρώσει την δεκαετία του 2000, είτε έλειπαν εντελώς. Σήμερα οι τράπεζες έχουν ενισχυθεί σημαντικά στους τομείς αυτούς σε σύγκριση με την περίοδο της κρίσης, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν εξαλειφθεί οριστικά όλες οι εστίες κινδύνου. Αυτό οφείλεται κυρίως στις πολύπλοκες αλληλεξαρτήσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος που υπόκειται σε αυστηρή εποπτεία, με το λεγόμενο «σκιώδες» χρηματοπιστωτικό σύστημα που δεν εποπτεύεται το ίδιο αυστηρά, με παράγοντες που επηρεάζουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα αλλά δεν υπόκεινται στον έλεγχό του (όπως, π.χ., το υψηλό δημόσιο χρέος, οι ακραίες διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών, οι γεωπολιτικές εντάσεις, οι εμπορικοί πόλεμοι, συνέπειες που προκύπτουν από λανθασμένες αποφάσεις οικονομικής πολιτικής, κ.λπ.), αλλά και στις ατέλειες του γενικότερου θεσμικού πλαισίου (όπως, π.χ., η έλλειψη ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων).
Αρχικά, πολλοί θεωρούσαν ότι η Ελλάδα βρισκόταν εκτός... βεληνεκούς της κρίσης, εκτίμηση που στην πορεία αποδείχθηκε – όπως και για τον υπόλοιπο κόσμο – λανθασμένη. Πόσο πραγματικά επηρέασε τη χώρα μας η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008;
Όλες οι χώρες και όλα τα χρηματοπιστωτικά συστήματα βρίσκονται εντός βεληνεκούς μιας παγκόσμιας κρίσης. Ουδείς εξαιρείται. Βέβαια, όσο πιο αδύναμα είναι τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη μιας χώρας και όσο πιο αδύναμο το χρηματοπιστωτικό της σύστημα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι συνέπειες μιας διεθνούς κρίσης. Η δική μας, ελληνική κρίση δεν ξεκίνησε, ούτε ήταν κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ήταν κρίση δημοσιονομική, κρίση αναχρηματοδότησης του δημόσιου χρέους, κρίση εξωτερικού ισοζυγίου και ανταγωνιστικότητας, οι οποίες επηρέασαν δραματικά το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Υπό την έννοια αυτή, η ελληνική κρίση ήταν διαφορετική, και πιο έντονη, από αυτές της Ιρλανδίας, της Ισπανίας και της Κύπρου, οι οποίες ήταν αμιγώς τραπεζικές κρίσεις (η Πορτογαλία ήταν μια ενδιάμεση περίπτωση), οι οποίες επηρέασαν το δημόσιο χρέος και τη δημοσιονομική κατάσταση αυτών των κρατών – μελών μέσω κυρίως των αναγκών ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών τους. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση βεβαίως και μας επηρέασε, κυρίως διότι μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι αγορές άρχισαν να εντοπίζουν όλες τις εμφανείς εστίες κινδύνου, όπως, μεταξύ άλλων, ήταν τα πολύ μεγάλα «δίδυμα» ελλείμματα της Ελλάδας την εποχή εκείνη. Δηλαδή, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, σε συνδυασμό με το υψηλό δημόσιο χρέος και την απώλεια ανταγωνιστικότητας.
Τα τελευταία χρόνια είστε μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ, εκπροσωπώντας την ΤτΕ. Πιστεύετε ότι έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα για να θωρακιστεί το ευρωπαϊκό - αλλά και παγκόσμιο - τραπεζικό σύστημα από τον κίνδυνο μιας νέας κρίσης; Υπάρχουν και άλλες πρωτοβουλίες που κατά τη γνώμη σας θα πρέπει να αναληφθούν;
Πιστεύω ότι έχουν ληφθεί πολλά και σημαντικά μέτρα για τη θωράκιση των τραπεζών, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, αλλά και σε πολλές χώρες της Ασίας, σε σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε το 2008. Μέτρα εποπτικά, κυρίως σημαντική αύξηση των κεφαλαίων των τραπεζών, μέτρα μακροπροληπτικής εποπτείας για την συνολική ευστάθεια του χρηματοπιστωτικού συστήματος, μέτρα για την ρευστότητα του συστήματος, καθώς και μέτρα εταιρικής διακυβέρνησης. Οι λεγόμενοι Κανόνες της Βασιλείας ισχύουν τώρα παντού, χωρίς εξαιρέσεις. Βλέπω, όμως, με κάποια ανησυχία, αφενός μια πρόσφατη τάση χαλάρωσης της εποπτείας στις Ηνωμένες Πολιτείες και αφετέρου, καθυστερήσεις στη θεσμοθέτηση του λεγόμενου «τρίτου πυλώνα» της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης, δηλαδή του πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων, ο οποίος είναι απαραίτητος για την εγκαθίδρυση μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης μαζί με τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM) και τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης (SRM). Για την περαιτέρω θωράκιση των ευρωπαϊκών τραπεζών είναι απολύτως απαραίτητος αυτός ο «τρίτος πυλώνας», όπως επίσης η προώθηση της ένωσης των αγορών κεφαλαίων (Capital Market Union), και η ενιαιοποίηση των κανόνων εξυγίανσης των τραπεζών. Επίσης, πρόοδος πρέπει να υπάρξει και προς την κατεύθυνση της διόρθωσης και άλλων ατελειών του οικοδομήματος της Ευρωζώνης, όπως είναι η μη συμμετρική προσαρμογή των οικονομιών της μετά από έναν κλυδωνισμό (δηλαδή το βάρος της προσαρμογής αφορά σχεδόν αποκλειστικά τα κράτη-μέλη με έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και πολύ λιγότερο αυτά με τα μεγάλα πλεονάσματα), και η έλλειψη ενός ασφαλούς πανευρωπαϊκού ομολόγου (safe bond).
Η κατάρρευση της Lehman μας υπενθύμισε ότι τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο και πλέον όλοι προσπαθούν να προβλέψουν την επόμενη μεγάλη κρίση. Μέσα στο υφιστάμενο παγκόσμιο περιβάλλον, όπου όλες οι αγορές είναι απόλυτα διασυνδεδεμένες και οι εστίες αβεβαιότητας αναρίθμητες, ανησυχείτε για μία νέα παγκόσμια κρίση; Ποια πρέπει να είναι η στόχευση της Ελλάδας έτσι ώστε να είναι προετοιμασμένη στο μέγιστο δυνατό βαθμό;
Πράγματι, οι κρίσεις φαίνεται ότι είναι αναπόφευκτες, όσο μεγάλη πρόοδος και αν έχει σημειωθεί στα συστήματα εποπτείας και ελέγχου, τόσο για τους λόγους που προβάλλονται στην ερώτηση, όσο και για πολλούς άλλους. Αναταράξεις στις αναδυόμενες οικονομίες που προκαλούνται από δικά τους λάθη οικονομικής πολιτικής, από την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ και τη συνακόλουθη ανατίμηση του δολαρίου σε συνδυασμό με τον υπερβολικό εξωτερικό δανεισμό των αναδυόμενων οικονομιών, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ, Κίνας και λοιπών χωρών που ήδη μαίνεται, οι μη συμμετρικές επιπτώσεις από την επερχόμενη αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής λόγω κυρίως του υψηλού χρέους ορισμένων χωρών, μπορεί να είναι ορισμένες από τις αιτίες της επόμενης κρίσης ή των επόμενων κρίσεων. Μπορούμε, όμως, να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις τους στην ελληνική οικονομία: Ισχυρά θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη, αποφυγή των λαθών του παρελθόντος, τήρηση των δεσμεύσεων που έχουν αναληφθεί, μείωση του δημόσιου χρέους, μείωση του ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων, περαιτέρω βελτίωση της εταιρικής διακυβέρνησης των τραπεζών και των επιχειρήσεων, ιδιωτικών και δημόσιων, περαιτέρω αποκομματικοποίηση της δημόσιας διοίκησης, προώθηση της αριστείας και της αξιολόγησης σε όλες τις πτυχές της δημόσιας δραστηριότητας.
Επίσης εφαρμογή των κατάλληλων πολιτικών (α) για την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων που είναι απαραίτητες για να καλυφθεί το εγχώριο «επενδυτικό κενό», (β) για την αύξηση της παραγωγικότητας που είναι απολύτως απαραίτητη για να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις της προβλεπόμενης μείωσης του πληθυσμού, (γ) για την εμπέδωση του κλίματος εμπιστοσύνης μέσω κυρίως της θωράκισης των ανεξάρτητων θεσμών και (δ) για την ενίσχυση του «τριγώνου της γνώσης» (παιδεία, έρευνα, τεχνολογία) που αποτελεί το Α και το Ω για την μακροχρόνια ευημερία του πληθυσμού και τη θωράκιση έναντι κινδύνων.