Ομιλία του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα στα εγκαίνια της έκθεσης «Μύρτις: Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν» στο Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος
25/02/2020 - Ομιλίες
Κυρίες και κύριοι,
Σήμερα εγκαινιάζουμε στο Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος την έκθεση με θέμα τη Μύρτιδα, ενώ παράλληλα σήμερα είναι η πρώτη μέρα κυκλοφορίας ενός συλλεκτικού νομίσματος που εκδίδει η Τράπεζα της Ελλάδος μαζί με το Υπουργείο Οικονομικών και είναι αφιερωμένο σ’ αυτή.
Ποια όμως είναι η Μύρτις;
Κατά την εκτέλεση των εργασιών για την κατασκευή του σταθμού του μετρό στον Κεραμεικό της Αθήνας το 1994-95, ανακαλύφθηκε ομαδικός τάφος που χρονολογείται περί το 430 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Από τους αρχαίους ιστορικούς γνωρίζουμε ότι την περίοδο εκείνη η Αθήνα επλήγη από φονική επιδημία, η οποία προκάλεσε το θάνατο του 1/3 των κατοίκων της αρχαίας Αθήνας, συμπεριλαμβανομένου του Περικλή, και έμεινε στην ιστορία ως «ο λοιμός των Αθηνών». Η μελέτη των σκελετικών καταλοίπων οδήγησε στον εντοπισμό του παθογόνου παράγοντα που ήταν υπεύθυνος για το λοιμό των Αθηνών, δηλ. του βακτηρίου Salmonella enterica serovar Typhi, το οποίο προκαλεί τυφοειδή πυρετό. Ανάμεσα στα σκελετικά κατάλοιπα των περίπου 150 νεκρών βρέθηκαν τα οστά ενός 11χρονου κοριτσιού. Το κρανίο είχε διατηρηθεί χωρίς καμία οστική απώλεια, και μάλιστα εκτός των μόνιμων δοντιών, διέσωζε και μερικά νεογιλά. Οι αρχαιολόγοι έδωσαν συμβατικά στο κορίτσι το όνομα «Μύρτις», συνηθισμένο στην αρχαία Ελλάδα. Η Μύρτις προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στην επιστημονική κοινότητα και το ευρύ κοινό, παρακινώντας τους επιστήμονες να επιχειρήσουν την πλήρη ανάπλαση του προσώπου της. Η παρουσίαση της ανάπλασης του προσώπου της Μύρτιδος τον Απρίλιο του 2010 στο Μουσείο της Ακρόπολης έδωσε το έναυσμα ώστε ο ΟΗΕ να ανακηρύξει τη Μύρτιδα «Φίλη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας» και να την «επιστρατεύσει» στην εκστρατεία του κατά της φτώχειας.
Έτσι, η Μύρτις έγινε πολύτιμη σύμμαχος του ΟΗΕ στην προσπάθειά του να αναδείξει τις ολέθριες συνέπειες που έχουν για τα παιδιά οι πόλεμοι, η φτώχεια και οι ασθένειες.
Εμείς, από την πλευρά μας, με την έκδοση του νομίσματος, θέλουμε να στηρίξουμε το συγκεκριμένο μήνυμα που επιδιώκει να στείλει στον κόσμο αυτή η αναπλασμένη μορφή ενός κοριτσιού που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. Με όχημα τόσο το νόμισμα όσο και το Μουσείο μας, ευελπιστούμε να φθάσει αυτό το μήνυμα σε ένα ευρύτερο κοινό.
Επίσης θέλουμε να αναδείξουμε τις άοκνες προσπάθειες του καθηγητή κ. Παπαγρηγοράκη και της ομάδας του, που με επιστημονική αρτιότητα και με τη συνεργασία πολλών διαφορετικών επιστημόνων και ειδικών, αλλά κυρίως με κατάθεση ψυχής, κατάφεραν αυτό το ξεχωριστό επίτευγμα.
Ο κ. Παπαγρηγοράκης με προσωπικό κόπο, επιμονή και ενθουσιασμό που ενέπνεε τους γύρω του, δεν περιορίστηκε στην ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος. Προσπάθησε, και τολμώ να πω κατάφερε, να πιάσει το νήμα από το παρελθόν και να το μεταφέρει στο παρόν και στο μέλλον. Η προβολή της Μύρτιδος σε εκδηλώσεις σαν την σημερινή θα έχει πετύχει αν έστω και ένα σημερινό παιδί προβληματιστεί για το πώς ζούσαν τα συνομήλικά του τότε, για το πώς ήταν η αθηναϊκή κοινωνία, και κυρίως αν αντιληφθεί γιατί ο πόλεμος έχει πάντοτε τόσο καταστροφικές συνέπειες. Υπάρχει άραγε καλύτερη απόδειξη αυτού που ονομάζουμε κοινωνική ευθύνη από το να αγγίξουμε τη σκέψη ενός παιδιού, να του μεταδώσουμε πανανθρώπινες αξίες και να του κεντρίσουμε το ενδιαφέρον για τον αρχαίο μας πολιτισμό;
Παρόλο που η ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος και η έκδοση του νομίσματός της είναι δύο διαφορετικά εγχειρήματα, από πλευράς μου, γνωρίζοντας τις προσπάθειες που απαιτήθηκαν για να υλοποιηθεί το νόμισμα που κυκλοφορεί σήμερα, θεωρώ σκόπιμο να σημειώσω ορισμένα κοινά στοιχεία που τα συνδέουν.
Ένα νόμισμα είναι από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα σε κάθε ανασκαφή.
Απεικονίζει θέματα που αποκαλύπτουν πλήθος πληροφοριών για τη ζωή στον τόπο όπου βρέθηκε. Φέρει παραστάσεις και σύμβολα των πόλεων και των θεών που τις προστάτευαν, θέματα που σχετίζονται με τη μυθολογία, το εμπόριο, τη γεωργία, την οικονομία, το πολίτευμα. Πρόκειται για έναν πραγματικά ανεκτίμητο θησαυρό στην προσπάθεια των ειδικών να διαμορφώσουν άποψη για το πώς ήταν η κοινωνία τότε.
Με τον ίδιο τρόπο, η εύρεση του κρανίου της Μύρτιδος και η ανάπλαση του προσώπου της απαντούν σε μια σειρά ερωτήματα για το πώς ήταν οι αρχαίοι πρόγονοί μας. Ζωντανεύει την ιστορία μας και αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον μας για αυτή.
Η επιτυχία του εγχειρήματος της Μύρτιδος βασίζεται στο γεγονός ότι ο καθηγητής κ. Παπαγρηγοράκης κατάφερε να αξιοποιήσει την εργασία πολλών ειδικών και να χρησιμοποιήσει τις πλέον σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους.
Αφού κατασκευάστηκε ακριβές αντίγραφο του κρανίου με τη χρήση υπερσύγχρονης τεχνολογίας, το πρόσωπο της Μύρτιδος αναπλάστηκε με τη «μέθοδο Μάντσεστερ», δηλαδή την ανακατασκευή των ιστών του προσώπου από την επιφάνεια του κρανίου προς τα έξω. Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, τοποθετήθηκαν δείκτες-καρφίδες για το μέγεθος και τη θέση των μυών, που υποδεικνύουν το πάχος των ιστών. Το μέγεθος, το σχήμα και η θέση των ματιών, της μύτης και του στόματος καθορίστηκαν με βάση την υποκείμενη σκελετική δομή. Σκαλίστηκαν 20 διαφορετικοί μύες, ενώ κατά την ανάπλαση του προσώπου χρησιμοποιήθηκε ως οδηγός μια μελέτη σχετικά με το πάχος των ιστών, η οποία αντανακλά το φύλο, την ηλικία, τη φυλή και τη διατροφική κατάσταση της εποχής εκείνης.
Αντίστοιχα, για να φτιαχτεί το νόμισμα της Μύρτιδος, δεν αρκούσε ένα όμορφο σχέδιο. Έπρεπε επίσης να συνδυαστούν παραγωγικές και μηχανουργικές διαδικασίες εξαιρετικά πολύπλοκες, καθώς και μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας.
Ποιος γνωρίζει ότι, για να κατασκευαστεί το νόμισμα της Μύρτιδος το ανάγλυφο πρόπλασμα μετατράπηκε σε ψηφιακό τρισδιάστατο μοντέλο και υπέστη πολύωρη επεξεργασία με εξαιρετική επιμέλεια στον υπολογιστή; Ούτε βέβαια φαντάζεται κανείς ότι η χάραξη του μετάλλου για την κατασκευή της χαλύβδινης πρότυπης μήτρας δεν γίνεται πλέον με τα παραδοσιακά εργαλεία, αλλά με μια δέσμη laser. Στη συνέχεια η μήτρα πρέπει να παραμείνει για ώρες σε ειδικό φούρνο αδρανούς ατμόσφαιρας, σε θερμοκρασίες 900 βαθμών Κελσίου, και αφού γυαλιστεί, με χειρουργική ακρίβεια, θα επιμεταλλωθεί σε θαλάμους κενού με επικάλυψη τιτανίου πάχους δύο χιλιοστών του χιλιοστού. Έπειτα προετοιμάζεται η πρώτη ύλη, δηλαδή ο μεταλλικός δίσκος, με επεξεργασία της επιφάνειάς του ώστε να αφαιρεθεί οποιαδήποτε ξένη ουσία. Τότε μόνο μπορεί το νόμισμα να τυπωθεί, και κάθε παραγόμενο θα περάσει από εξονυχιστικό έλεγχο προκειμένου να εντοπιστεί και το παραμικρό ελάττωμα. Στην τελική φάση της παραγωγής τοποθετείται το χρώμα στην οπίσθια όψη του νομίσματος με τη χρήση ειδικών ψηφιακών εκτυπωτών και λαμπτήρων υπέρυθρης ακτινοβολίας (UV).
Βέβαια, η σημαντικότερη ομοιότητα μεταξύ των δύο εγχειρημάτων βρίσκεται στην αιτία που δημιούργησε κατ’ αρχάς τη Μύρτιδα και δευτερευόντως το νόμισμα που της αφιερώνουμε.
Και αυτή η αιτία νομίζω ότι ήταν ο ενθουσιασμός, η αφοσίωση και η αγάπη για το τελικό αποτέλεσμα. Αυτά οδήγησαν στην κατασκευή όχι απλώς ενός ομοιώματος, αλλά ενός παιδιού του 5ου π.Χ. αιώνα, με ένα αμυδρό μειδίαμα και μια ξεχωριστή λάμψη στο βλέμμα του, στοιχεία που πιστεύουμε ότι απεικονίζονται εξίσου όμορφα και στο νόμισμά της.
Εύχομαι η σημερινή έκθεση να κάνει ακόμη πιο γνωστή τη Μύρτιδα και να ακούσουν το μήνυμά της ακόμα περισσότεροι επισκέπτες.