Ομιλία Γιώργου Σταματόπουλου στα εγκαίνια της έκθεσης «Μύρτις: Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν» στο Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος
25/02/2020 - Ομιλίες
Ένα νόμισμα για τη Μύρτιδα
Από την πρώτη στιγμή της επινόησης του νομίσματος, που συντελέστηκε στον ελληνικό χώρο, αυτά τα μικρά μεταλλικά αντικείμενα, εκτός από τις χρηστικές, απέκτησαν και άλλες ειδικές ιδιότητες.
Έγιναν φορείς ιστορίας, δύναμης, κουλτούρας και τέχνης. Όμως, τα νομίσματα κρύβουν κάτι ακόμα πιο σημαντικό. Είναι τα ίδια μια μηχανή μέσα στο χρόνο, που, εάν τα μελετήσει κανείς, θα αντλήσει πάμπολλα στοιχεία σχετικά με την καθημερινότητα και τη ζωή των αρχαίων προγόνων μας.
Κοσκινίζοντας λοιπόν το χώμα του παρελθόντος, εκτός από τους νομισματικούς θησαυρούς, έρχονται και αλλά ευρήματα, ίσως λιγότερο λαμπερά στο μάτι από ένα νόμισμα, αλλά πολύ σημαντικά, έτσι ώστε να προσθέσουν άλλο ένα γρανάζι στη μηχανή του χρόνου της ανθρώπινης ιστορίας μας.
Μέσα σε αυτά τα ευρήματα, ο σκελετός ενός 11χρονου κοριτσιού, που έφυγε στα χρόνια του Περικλή στο Μεγάλο Λοιμό της Αθήνας του 430 π.Χ., ήταν μια πραγματική αποκάλυψη, αφού το κρανίο είχε διατηρηθεί χωρίς καμία οστική απώλεια και μάλιστα εκτός των μόνιμων δοντιών διέσωζε και μερικά νεογιλά.
Το πρόσωπο του κοριτσιού αυτού έγινε γνωστό 2.500 χρόνια μετά, χάρη στην πρόοδο της επιστήμης της ιατρικής, της ανατομίας και της τεχνικής της ανάπλασης. Το κορίτσι βαφτίστηκε Μύρτις και ήρθε να κουμπώσει στις όψεις ενός σύγχρονου νομίσματος.
Κάνοντας λοιπόν τις πρώτες παρατηρήσεις μου ως καλλιτέχνης στο πρόσωπο της Μύρτιδος, κατάλαβα αμέσως ότι δεν είναι μια εξιδανικευμένη κόρη, όπως θα μπορούσε να εμφανίζεται στα αρχαία γλυπτά και όπως ίσως θα περίμεναν πολλοί να δουν, αλλά στέκει εκεί, φθαρτή και θνητή, αλλά τόσο αληθινή. Πόσο διέφεραν οι άνθρωποι αυτοί από τους σημερινούς; Τί προβλήματα είχαν; Ποιες ήταν οι συνήθειές τους; Τί φορούσαν; Πόσο ευημερούσαν; Έχουμε μπροστά μας την απάντηση. Η Μύρτις, λοιπόν, μας κοιτάζει και είναι τόσο μακριά μας, αλλά ταυτόχρονα και τόσο κοντά μας.
Ένα συνηθισμένο παιδί που, στα μάτια του αρχαίου καλλιτέχνη, μετατρέπεται σε επιβλητική κόρη!
Αυτή είναι σημαντική διαπίστωση, γιατί η τέχνη εκφράζει την πραγματικότητα με πιο συμβολικό τρόπο, που σε οδηγεί σε ένα υπερβατικό σύμπαν.
Ξεκινώντας το ανάγλυφο πρόπλασμα και πασχίζοντας να ξεκλειδώσω το βλέμμα της Μύρτιδος, αυτό διασταυρώθηκε με τη δική μου καλλιτεχνική ματιά και αμέσως άρχισα να αναπλάθω το περιβάλλον της. Σίγουρα θα περπάτησε στην αρχαία αγορά, θα είδε τα μεγάλα οικοδομικά έργα του Περικλή, μπορεί να περπάτησε και έξω από το εργαστήριο του Φειδία ρίχνοντας μέσα μια κλεφτή ματιά, περιέργειας, θαυμασμού και πρωτόγνωρης εμπειρίας. Μπορεί να πέρασε και να είδε και το αρχαίο νομισματοκοπείο. Σκέφτηκα ότι ήταν σύντομη η ζωή της, αλλά είμαι σίγουρος ότι ήταν τόσο γεμάτη με εικόνες της εποχής, που πολλοί θα έδιναν από τη ζωή τους τα χρόνια της Μύρτιδος για να βρεθούν έστω και μία μέρα στην εποχή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Θεωρώ ότι είμαι προσωπικά ιδιαίτερα τυχερός, γιατί εγώ ο ίδιος μέσα από το ανάγλυφο αυτό γίνομαι κομμάτι του κόσμου της Μύρτιδος.
Πέρα λοιπόν από την ευρηματικότητα, το θέμα, το σχέδιο και το σχήμα που μπορεί να έχει ένα νόμισμα, σίγουρα κάποια στιγμή θα έρθεις αντιμέτωπος καλλιτεχνικά με ένα πορτραίτο.
Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ιδιαίτερη πτυχή της νομισματικής τέχνης, που απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες από τον καλλιτέχνη που θα καταπιαστεί μαζί του.
Στην Μύρτιδα προσπάθησα να δω αρχικά το γενικό χτίσιμο του πορτραίτου και να ψάξω τα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν, διαλέγοντας τελικά να το αποδώσω όχι κατ’ ενώπιον, αλλά σε προφίλ. Ανατρέχοντας στις φωτογραφίες του κοριτσιού, προσπάθησα να ανακαλύψω την προσωπικότητα και τη βαθιά εκείνη έκφραση που μας αποκαλύπτει το περιβάλλον όπου έζησε η Μύρτις.
Εδώ η συνεργασία μου με τον κύριο Παπαγρηγοράκη υπήρξε καταλυτική για το πώς θα απέδιδα καλύτερα κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες, όπως ήταν τα μαλλιά της, αλλά και το ρούχο που φορούσε.
Με ενδιέφερε πραγματικά να μάθω για την τεχνική ανάπλασης του προσώπου της και πώς η επιστημονική ομάδα εκμαίευσε τόσες πληροφορίες για το παρελθόν της.
Πρέπει να αναφέρω ότι αντιμετωπίζω ξεχωριστά και με διαφορετική ματιά και μέσα τα πορτρέτα που φιλοτεχνώ, γιατί το κάθε ένα από αυτά έχει μια διαφορετική αλήθεια.
Αποτέλεσμα αυτού ήταν και η κατασκευή ειδικών εργαλείων για μπορέσω να αποδώσω στο πρόπλασμα όλες εκείνες τις λεπτομέρειες όσο γινόταν καλύτερα, ιδιαίτερα το ρούχο που φορούσε.
Εξ ίσου σημαντική όμως είναι και η άλλη όψη του νομίσματος, που συνδέει το παρελθόν με τη σύγχρονη εποχή. Είναι λοιπόν το DNA, που μέσω της ιατρικής επιστήμης και της ανατομίας, μας εμφάνισε ένα κομμάτι από το παρελθόν του που μας κληρονόμησαν οι προγονοί μας.
Η σύντομη ζωή της Μύρτιδος αποτέλεσε ένα παράθυρο στο παρελθόν, που μας συνδέει με το σήμερα και χαρίζει στο κορίτσι αυτό μια ιδιότυπη μορφή αιωνιότητας!