Μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής του ευρωσυστήματος

• τη διενέργεια πράξεων ανοικτής αγοράς με τη διαδικασία των δημοπρασιών σταθερού επιτοκίου και με απεριόριστη χορήγηση ρευστότητας (από τον Οκτώβριο του 2008),
• την επέκταση της διάρκειας των πράξεων ανοικτής αγοράς (μέσω διεξαγωγής πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης διάρκειας έξι μηνών και τριών πράξεων διάρκειας ενός έτους) και τη διενέργεια συμπληρωματικών πράξεων ανοικτής αγοράς διάρκειας τριών μηνών,
• τη διεύρυνση των κατηγοριών των αποδεκτών περιουσιακών στοιχείων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρο στις πράξεις αναχρηματοδότησης.

Στη δεύτερη φάση της κρίσης, η οποία έλαβε τη μορφή κρίσης χρέους, τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος αποσκοπούσαν στην αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών που επικρατούσαν στις αγορές και στη μείωση των αποκλίσεων στις συνθήκες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών σε διάφορες χώρες της ζώνης του ευρώ.

• διενήργησε το Πρόγραμμα για τις Αγορές Τίτλων (Securities Markets Programme) και παρενέβη στη δευτερογενή αγορά, αγοράζοντας κρατικά ομόλογα ορισμένων χωρών (από το Μάιο του 2010 έως το Σεπτέμβριο του 2012),
• προέβη σε αγορές αποδεκτών καλυμμένων ομολογιών στο πλαίσιο του προγράμματος Covered Bond Purchase Programme - CBPP1 (Ιούλιος 2009-Ιούνιος 2010) και CBPP2 (Νοέμβριος 2011- Οκτώβριος 2012),
• πραγματοποίησε δύο συμπληρωματικές πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (Very Long Term Refinancing Operations - VLTROs) διάρκειας τριών ετών (από το Δεκέμβριο του 2011 έως το Φεβρουάριο του 2015),
• ανακοίνωσε το Σεπτέμβριο του 2012 τις Οριστικές Νομισματικές Συναλλαγές (Outright Monetary Operations - OMT), με τις οποίες ήταν δυνατόν να πραγματοποιούνται αγορές κρατικών ομολόγων υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Το πρόγραμμα αυτό δεν χρειάστηκε να ενεργοποιηθεί.

Κατά την τρίτη φάση της κρίσης, τα μη συμβατικά μέτρα του Ευρωσυστήματος αφορούσαν την αντιμετώπιση του κινδύνου αποπληθωρισμού. Καθώς τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια ήταν ήδη κοντά στο μηδέν, τα μη συμβατικά μέτρα είχαν ως στόχο να επηρεάσουν τις συνθήκες χρηματοδότησης στη ζώνη του ευρώ.

• αρνητικό επιτόκιο στην πάγια διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων (από τον Ιούνιο του 2014),
• στοχευμένες πράξεις πιο μακροχρόνιας αναχρηματοδότησης (Targeted Long Term Refinancing Operations - TLTROs) με σκοπό την ενίσχυση της χορήγησης τραπεζικών δανείων προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Η πρώτη σειρά πράξεων (TLTRO I) ανακοινώθηκε τον Ιούνιο του 2014, η δεύτερη (TLTRO II) το Μάρτιο του 2016 και η τρίτη (TLTRO ΙII) το Μάρτιο του 2019,
• την παροχή ενδείξεων όσον αφορά την πιθανή κατεύθυνση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής στο μέλλον (forward guidance) από τον Ιούλιο του 2013,
• το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς τίτλων (APP).

Η εμφάνιση του κορωνοϊού (COVID-19) και η ταχεία εξάπλωσή του στις αρχές του 2020, λαμβάνοντας τη μορφή πανδημίας, αποτέλεσε μείζονα διαταραχή για τις προοπτικές ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας αυξάνοντας την αβεβαιότητα στις αγορές. Σε αυτήν τη φάση αποφασίστηκε από το Ευρωσύστημα η λήψη ολοκληρωμένης δέσμης μέτρων νομισματικής πολιτικής που σε συνδυασμό με τα υφιστάμενα μέτρα τόνωσης της οικονομίας (μέτρα τρίτης φάσης της κρίσης) θα στηρίξουν τη ρευστότητα των τραπεζών με σκοπό αυτές να προβούν σε νέο δανεισμό με βελτιωμένους όρους χρηματοδότησης προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί περισσότερο και έχουν αυξημένες ανάγκες σε κεφάλαια για την αντιμετώπιση της κρίσης που επήλθε λόγω της πανδημίας. Στην ενίσχυση της ρευστότητας του πιστωτικού συστήματος συνέβαλε δραστικά η ΕΚΤ τόσο με την παρατεταμένη διατήρηση χαμηλών επιτοκίων, την έναρξη νέων πράξεων αναχρηματοδότησης και τη διεύρυνση του αποδεκτού ενεχύρου, όσο και με τις εκτεταμένες αγορές στοιχείων ενεργητικού που θα οδηγήσουν σε αύξηση των καταναλωτικών δαπανών και των επενδύσεων.

• πρόσθετες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (ΠΠΜΑ), με σκοπό την άμεση εξασφάλιση επαρκούς ρευστότητας προς το χρηματοπιστωτικό σύστημα με ευνοϊκούς όρους, τις οποίες στη συνέχεια διαδέχθηκαν οι έκτακτες ΠΠΜΑ λόγω πανδημίας για τη διασφάλιση των ομαλών συνθηκών στην αγορά χρήματος κατά την περίοδο της πανδημίας,
• την εφαρμογή σημαντικά ευνοϊκότερων όρων σε όλες τις στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (ΣΠΠΜΑ ΙΙΙ) για την περίοδο Ιουνίου 2020 – Ιουνίου 2022, με σκοπό να στηρίξουν τις τραπεζικές χορηγήσεις προς όσους έχουν πληγεί περισσότερο από την εξάπλωση του κορωνοϊού, ιδίως τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις,
• πρόσθετες καθαρές αγορές στοιχείων ενεργητικού συνολικού ύψους €120 δισεκ. μέχρι το τέλος του 2020, στο πλαίσιο του διευρυμένου προγράμματος αγοράς τίτλων, ενώ παράλληλα συνεχίζεται η διενέργεια καθαρών αγορών στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος με ύψος €20 δισεκ. μηνιαίως, για την τόνωση της οικονομίας,
• την έναρξη έκτακτου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (Pandemic Emergency Purchase Programme – PEPP) αντίστοιχων του διευρυμένου προγράμματος αγορών, συνολικού ύψους €1.850 εκατ. έως τον Μάρτιο 2022 τουλάχιστον. Σκοπός του νέου προγράμματος αγορών η αντιμετώπιση των κινδύνων που προκαλεί η έξαρση του κορωνοϊού για τον μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και κατά συνέπεια η τόνωση της οικονομίας με την αύξηση των καταναλωτικών δαπανών και των επενδύσεων. Στο νέο πρόγραμμα PEPP περιλαμβάνονται αγορές των τίτλων που εκδίδονται από την Ελληνική Κυβέρνηση,
• την υιοθέτηση δέσμης μέτρων που καθιστούν χαλαρότερη την παροχή εξασφαλίσεων ώστε οι αντισυμβαλλόμενοι να αξιοποιούν πλήρως τη χρηματοδοτική στήριξη του Ευρωσυστήματος,
• την ενεργοποίηση και ενίσχυση των υφιστάμενων συμφωνιών ανταλλαγής νομισμάτων με κεντρικές τράπεζες σε όλον τον κόσμο για τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Η αποστολή που έχει ανατεθεί στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ είναι να διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών. Το πρόγραμμα αγοράς τίτλων συμβάλλει ώστε ο πληθωρισμός να επανέλθει σε επίπεδα συμβατά με τον στόχο της ΕΚΤ.

Βοηθά επίσης τις επιχειρήσεις στη ζώνη του ευρώ να έχουν καλύτερη πρόσβαση σε πιστώσεις, να προωθήσουν τις επενδύσεις, να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και με αυτό τον τρόπο να ενισχύσουν τη γενικότερη ανάπτυξη της οικονομίας, που είναι προϋπόθεση προκειμένου ο πληθωρισμός να επανέλθει, και να σταθεροποιηθεί, σε επίπεδα κοντά στο 2%.

Το Ευρωσύστημα τηρεί αυστηρά την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης, καθώς δεν πραγματοποιεί αγορές στην πρωτογενή αγορά. Το Ευρωσύστημα αγοράζει ομόλογα μόνο αφού διαμορφωθεί η τιμή στην αγορά και έτσι δεν προκαλεί στρέβλωση στην τιμολόγηση του κινδύνου εκ μέρους της αγοράς.

Οι οριστικές αγορές εμπορεύσιμων χρεογράφων αναφέρονται ρητά ως μέσο νομισματικής πολιτικής (στο άρθρο 18.1 του Καταστατικού του ΕΣΚΤ). Σ' αυτές περιλαμβάνεται και η δυνατότητα αγοράς τίτλων όπως τα κρατικά ομόλογα, υπό την προϋπόθεση ότι αγοράζονται στη δευτερογενή αγορά από επενδυτές και όχι στην πρωτογενή αγορά, δηλαδή απευθείας από κράτη-μέλη.

Πολλές κεντρικές τράπεζες έχουν χρησιμοποιήσει τις αγορές περιουσιακών στοιχείων στο πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής τους. Η πρακτική αυτή, γνωστή και ως «ποσοτική χαλάρωση», έχει χρησιμοποιηθεί από τις κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιαπωνίας.

Οι αγορές αυτές είναι χρήσιμες όταν δεν είναι θεμιτή η περαιτέρω μείωση των επιτοκίων της κεντρικής τράπεζας. Οι πράξεις αυτές βοηθούν τις κεντρικές τράπεζες να εκπληρώνουν την αποστολή τους, η οποία στην περίπτωση της ΕΚΤ είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, και με αυτό τον τρόπο να στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί ώστε να επαναφέρει τον πληθωρισμό και τις πληθωριστικές προσδοκίες σε επίπεδα πιο κοντά στον στόχο του Ευρωσυστήματος στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Δεν μειώνει το χρέος κάποιας συγκεκριμένης χώρας.

Οι αγορές στο πλαίσιο του προγράμματος επηρεάζουν τις γενικές συνθήκες χρηματοδότησης και, εν τέλει, την οικονομική ανάπτυξη και τον πληθωρισμό μέσω πρωτίστως δύο διαύλων: του διαύλου της άμεσης μετακύλισης και του διαύλου της αναδιάρθρωσης των χαρτοφυλακίων.

Δίαυλος άμεσης μετακύλισης (direct pass-through)

Όταν η κεντρική τράπεζα αγοράζει στοιχεία ενεργητικού του ιδιωτικού τομέα, όπως τιτλοποιημένες απαιτήσεις και καλυμμένα ομόλογα, που συνδέονται με τραπεζικά δάνεια σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις στην πραγματική οικονομία, η αυξημένη ζήτηση των εν λόγω στοιχείων ωθεί την τιμή τους προς τα πάνω.

Αυτό ενθαρρύνει τις τράπεζες να χορηγούν περισσότερα δάνεια, τα οποία μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιούν για να εκδίδουν και να πωλούν περισσότερες τιτλοποιημένες απαιτήσεις ή καλυμμένα ομόλογα.

Η αυξημένη προσφορά δανείων οδηγεί συνήθως σε μείωση των τραπεζικών επιτοκίων χορηγήσεων για επιχειρήσεις και νοικοκυριά, με αποτέλεσμα να βελτιώνονται οι συνθήκες χρηματοδότησης στην οικονομία.

Δίαυλος αναδιάρθρωσης χαρτοφυλακίων (portfolio rebalancing)

Το Ευρωσύστημα αγοράζει στοιχεία ενεργητικού του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα από αποδεκτούς αντισυμβαλλομένους που είναι κυρίως χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αυτοί έχουν την επιλογή να επενδύσουν σε άλλα στοιχεία τα κεφάλαια που λαμβάνουν έναντι των στοιχείων ενεργητικού που πωλούν στην κεντρική τράπεζα.

Αυξάνοντας τη ζήτηση στοιχείων ενεργητικού γενικότερα, αυτός ο μηχανισμός αναδιάρθρωσης χαρτοφυλακίων ωθεί τις τιμές προς τα πάνω και τις αποδόσεις προς τα κάτω, ακόμη και για στοιχεία τα οποία δεν εμπίπτουν στο πρόγραμμα αγοράς τίτλων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους (του επιτοκίου της αγοράς) για τις εταιρείες που προσπαθούν να αντλήσουν χρηματοδότηση από τις αγορές κεφαλαίων. Ταυτόχρονα, η συμπίεση των αποδόσεων των τίτλων ενθαρρύνει τις τράπεζες να χορηγούν δάνεια σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Η αυξημένη προσφορά τραπεζικών χορηγήσεων στην πραγματική οικονομία μειώνει συνήθως το κόστος δανεισμού για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Μειώνοντας το κόστος χρηματοδότησης, οι αγορές στοιχείων ενεργητικού μπορούν να τονώσουν τις επενδύσεις και την κατανάλωση. Η αυξημένη ζήτηση τόσο από τις επιχειρήσεις όσο και από τους καταναλωτές τελικά συμβάλλει στην επαναφορά του πληθωρισμού στο 2% μεσοπρόθεσμα.